Lalapaşa Cami

Cumhuriyet Caddesi ile Adnan Menderes Caddesinin kesiştiği noktada, Yakutiye Medresesinin yanında yer almaktadır. Erzu­rum'da Osmanlı döneminde yapılan ilk cami özelliği taşıyan yapı, burada inşa edilen diğer Osmanlı camilerine de model olmuştur.

Kanuni Sultan Süley­man'ın komutanı, Kıbrıs fatihi, Sadrazam Lala Mustafa Paşa; Erzurum Beylerbeyi görevini yürüttüğü dönemde, 1562 yılında camiyi yaptırmıştır.

Mimarisi Mimar Sinan'a ait olan eserin yanında bir saray, bir de sıbyan mektebi yer almış, an­cak bunlar günümüze kadar ulaşamamıştır. Lala Paşa Camisi; Şehzadebaşı, Sultan Ahmet, Eminönü Yeni Cami ve Yeni Fatih gibi İstanbul camilerinde uygulanan plan tipinde, ancak on­lardan hayli küçük ölçekli olarak inşa edilmiştir.

Ortada dört paye ile taşınan merkezi kubbe, dört yanda sivri kemerlerle desteklenen yarım çapraz tonozlar, köşelerde de dört küçük kub­beden oluşan merkezi planlı bir örtü biçimine sahip olan caminin iç mekânını iki sıra halinde 28 pencere aydınlatmaktadır. Alt sıradaki pen­cere alınlıkları üzerinde bulunan çiniler, şehrin Ruslar tarafından işgal edilmesi sırasında atı­lan kurşunlarla zedelenmiştir.

Yapının kitabesi, yuvarlak ve mukarnaslı olan mihrabın üzerinde yer almaktadır. Pencerelerde bulunan hadisler, hat sanatından eşsiz örnekler sunar. Kare kaide üzerine kurulmuş olan cami minaresi, yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir. Beyaz taş­tan inşa edilen minare, kırmızı taşlı bileziklerle süslenmiştir.

Caminin avlusunda, 8 köşeli ahşap ve konik çatılı bir şadırvan yer almaktadır. Bu şadırvandaki sütunlar son derece güzel taş işçiliği ile bezenmiştir.

Son cemaat yerindeki batı mihrabiyenin üzerinde, ters "T" şekilli mermer levhalar üzerine yazdırılmış ferman bulunmaktadır. 1670 yılında yazılan bu ferman 4. Mehmed'in halka vergi muafiyeti getirdiğini anlatmaktadır.

Tamamı kubbe ile örtülü son cemaat yeri de sivri kemerlerle öne ve yanlara açık bir mimari üslup gösterir.

Evliya Çelebi'nin İfadeleriyle Lala Mustafa Paşa Camisi

Paşa Sarayı Kapısı'nın önünde umumî yolun dışındadır. Süleyman Han'ın Veziri Lala Mustafa Paşa tarafından yaptırılmıştır, İstanbul tarzında, yüksek kubbeli, bütünü has kurşunla örtülü bir camidir. Boyu ve eni 80 ayaktır. Mihrabı, minberi, Müezzin Mahfili şah gözlüdür, içinde öyle kıymetli avizeler yoktur. Dışarı sofası vardır. Lâkin avlusu dardır. Süleyman Han'ın mimarı Sinan Ağa (Mimar Sinan) Merhum'un yapısıdır.

Büyük bilginlerden tefsirci, hadisçi Vânî Efendi adında, nâmı cihanı tutmuş bir kürsü şeyhi vardır ki vaazını bir kere dinleyen her suça tövbe edip tertemiz olur.

"Yeniçeri imam" adında hafız bir imamı vardır ki sabah namazında birazcık Kur'an okuyunca bütün cemaati mest eder. Bu derece tesirli, hazin sesi vardır. Daha birçok ders hocaları ve bilginleri vardır.

"Yeniçeri Müezzin" adında Bilâli Habeşi küçüğü bir müezzini var ki minarede gür sesle bir kere "Allahu Ekber, Allahu Ekber" diyince büyük, küçük herkesin tüyleri ürperip gövdesi titrer, işiten işini ve kazancını, yemek yiyorsa yemeğini bırakarak camiye gelir. Zaten Erzurum ahalisi son derece dindardır.

Kaynak: Erzurum Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

Kapak Fotoğraf: Dr. İbrahim Yaşar