Erzurum, Osmanlı Devleti Döneminde Ağır Kış Koşulları Nedeniyle Vergiden Muaf Tutulan Tek Şehir

Tarihsel süreç içerisinde Osmanlı İmparatorluğu'nun dönemin şartlarına uygun olarak iş dünyasına çeşitli teşvikler verdiği bilinmektedir.

Teşvik uygulamaları, ekonomik istikrar ve büyüme gibi ekonomik amaçlar yanında bölgesel dengesizlikler, göç ve sosyal barışın sağlanması gibi sosyal amaçlara da hizmet ediyordu.

Lalapaşa Cami girişinde kitabesi asılı olan 4. Mehmet tarafından yazdırılan ferman

Osmanlı tarihine baktığımızda, vergi teşvikleri veya vergi muafiyeti ile ilgili olarak karşımıza çok enteresan bir ferman çıkıyor. Bu ferman, Erzurum'da Kanuni Sultan Süleyman devrinde, Erzurum beylerbeyi olan Lala Abdülhakim Mustafa Paşa tarafından 1563'te yaptırılan Lalapaşa Cami'nin girişinde kitabe asılı bulunmaktadır. Bu kitabe, Osmanlı padişahlarından 4. Mehmet tarafından yazdırılmıştır. Bu kitabede, Padişah, Erzurum'da bazı vergilerin kaldırıldığını bildiriyor.

Osmanlı Padişahı 4. Mehmet'in söz konusu fermanı, Erzurum'a ziyaretinde, bölgedeki sosyal ve ekonomik hayatı inceledikten sonra yazdırmıştır.

Fermanın metni incelendiğinde sağlanan vergi muafiyetlerinin belli bir bölge için tanındığı ve burada elde edilen tarım ürünleri ile hayvanlar üzerinden alınan vergilerden muafiyet sağladığı görülmektedir.

Osmanlı döneminde Erzurum için neden böyle bir özel muafiyet uygulaması yapılmıştır, bu ilin özelliği nedir?

İklim şartlarının çok zorlu olması, yaklaşık sekiz ay kış mevsiminin hakim olması ve merkeze uzaklığı nedeniyle bu özel uygulamaya tabi tutulduğunu düşünülmektedir.

Fermanın bir başka özelliğinin de sağlanan vergi muafiyetinin geçici bir süre için değil kalıcı olmak şartıyla sağlandığını, vergi muafiyetinin kalıcı olduğunun kitabedeki,

'Bundan sonra adı geçen eyalete vali olanlardan diğer hekimlerden her kim bu yazılan vergilerden birini alır ve isterse Allah ve Resulünün laneti üzerine olsun'

şeklinde ki yazılı ifadeden anlaşılmaktadır.

Osmanlı Padişahı 4. Mehmet'in Erzurum Hakkında Fermanı

"Cihanın kendisine itaat ettiği, hükümdarın fermanı, taç sahibi padişahın apaçık buyruğu ve hüdevendigarın şerefli emiri, fatihi Ebü'l-feth ve'n-nasr Sultan Muhammed Han (Allah ona yardım etsin) hükmiyle yazılmıştır.

Yegane görevi ve dileği Allah'ın rızasını istemek Resulunun sünnetini diriltmek ve Allahın emrini yüceltmek . Yaratıklara şefkat olmak için cihanın kendisine itaat ettiği Padişah'ın (benim) hükmüm şöyledir:

Erzurum eyaletinde yaşayanlardan; Bulgur ve buğday teklifi, din ve kanuna aykırı olarak gereğinden fazla alınan akça, öşür akçayı ve hisseyi ödeyip çiftçilik yapmayan Kürtlerden perakende olarak alınan odun teklifi, kışlak vergisi, otlak teklifi, muaf akçasını, atları kışlaya verme teklifi, yıllık arpa ve develeri besleme teklifi, paşaya bağlılara ödenen vergiyi, köyleri kışla olarak verme teklifi, konak akçası ve koyunsuzlardan koyun adedi, yıllık saman ve yağ teklifi ve post vergilerini, teftişi, kilise ve namaz kılmayan teftişi, bez, iplik akçası ve gılman bedeli. Bir yere bağlandıktan sonra alınan vergileri, tekrarın ödenen gılman bedeli akçasını, kıl tırpan akçasını, katır ve deve akçasını ve iş bu anılan yirmi üç adet teklif ve vergiyi yasaklayıp kaldırdım. Bundan sonra adı geçen eyalete Vali olanlardan diğer hakimlerden her kim bu yazılanlardan birini alır ve isterse Allah ve Rasulünün laneti üzerine olsun. Soylu evlatlarından, büyük vezirlerden ve yüce vekillerden her kim Osmanlı eyaletinde bu zulm ve bidatlardan razı olursa Allah'ın, meleklerin ve bütün inananların laneti onların üzerine olsun. Haram ayı olan Muharremin ilk günleri 1081 yılı.

Kaynak: Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 4, 2010 295