Hasankale, Erzurum'un 38 km doğusunda yer alan Pasinler İlçe merkezinin kuzeydoğusunda, Hasan Dağı'nın güney kısmında bulunmaktadır.

Kale, İlhanlı Emiri Hacı Toğay'ın oğlu Haşan Bey tarafından 1339 yılında yaptırılmıştır. Bir yanı dağa dayalı Kale, ovaya hâkim konumuyla stratejik bir öneme sahiptir. Kale, iç ve dış olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır.

Kalenin güney yönün­deki duvarları, arazi konumundan ötürü diğerlerinden çok daha yüksek yapıl­mıştır. Yaklaşık 125 metre uzunluğunda, ortası 20 metre genişliğinde olan iç kale, kuzeye doğru daralan üçgen bir forma sahiptir. İç kalenin batıya bakan ana girişinin önündeki uzun dikdörtgen alan, kademeli surlarla takviye edil­miştir. Buradaki Demir Kapı ve Erzurum Kapısı ile doğuda Gizli (Oğrun) Kapı, Kalenin yer aldığı Haşan Dağı'nın ovaya uzanan en dik burnunu teşkil etmek­tedir. İç kaleden gizli bir yol, güneydeki Hasankale çayına kadar uzanıyor, kuşatmalar sırasında buradan gizlice su temin ediliyordu.

Kale, kuzeyde sarp kayalıklara dayanmaktadır. Kale iç ve dış olmak üzere İki bölümden yapılmıştır. Kesme taş ile moloz taşın kullanıldığı kalenin İç Kale kapısı ile duvarları günümüze gelebilmiştir. Evliya Çelebi kalenin çevresinin bin adım olduğundan ve etrafında hendek bulunmadığından söz etmektedir.

Kalenin güney yönündeki duvarları arazi konumundan ötürü diğerlerinden çok daha yüksek yapılmıştır. Kalenin Erzurum Kapısı batı yönünde olup Evliya Çelebi'den öğrenildiğine göre burada demir kanatlı büyük bir kapısı bulun­maktaymış.

15. yüzyılda Akkoyunlu Hasan'dan adını alan Hasankale'nin Türklerle ilk tanış­ması, Büyük Selçuklularla Bizanslılar arasında 1048 yılında yapılan "Hasankale Savaşı" ile gerçekleşmiştir. Savaşı kazanan Selçuklu kuvvetlerinin komutanı İbrahim Yınal daha sonra Erzurum'a yürümüş ve şehri yakarak adının "Kara Erzen" olarak anılmasına sebep olmuştur.

Kanuni Sultan Süleyman, 16. yüzyılda onarttığı kaleye bir cami ekletmiştir. 4. Murat da Revan Seferi sırasında (1634); kaleye bir köşk yaptırmıştır. Ancak köşk ve cami günümüze ulaşamamıştır.

Kaynak: Erzurum Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü