Mesel Olarak Adlandırılan Erzurum Bilmeceleri

Erzurum'da bilmeceye "mesel" denir. Eskiden uzun kış gecelerinde kadınlar ve erkekler ayrı ayrı yerlerde toplanır, eğlenir, birbirlerine hikâye anlatır, mesel sorar, yüzük oyunu oynarlardı.

Erkekler veya bayanlar arasında "herfene" düzenlendiği de olurdu. Herfene yapıldığı gün, her ev kendisine verilen yemeği yapar, akşam üzeri toplantı yerine gidilirdi. Yemekler yenir, çaylar, kahveler içilir, daha sonra buğdaydan yapılan kavurga, hedik gibi yiyecekler ortaya çıkartılırdı.

Herfene sonunda yapılan eğlencelerden en çok ilgi çekenlerin başında yörede "mesel" denilen bilmecelerin sorulması gelirdi

Bilmece sorulmasının bir usulü vardı. Bilmeceyi soran, karşısındakine "bil bakalım" dedikten sonra bir düşünme ve çözme zamanı bırakırdı. Cevap vermekte güçlük çeken, birtakım ipuçları ister. Bunun için karşı sorular yöneltirdi. "Canlı mı, cansız mı?", 'Yenilir mi, içilir mi?" gibi sorulara karşılık, bilmececi "yenilir" veya "içilir" diye açıklamalarda bulunurdu.

Bu açıklamalarla çözüme gidilmezse, "satın alınır mı, alınmaz mı?", "canlı mı, cansız mı?" gibi farklı sorular sorulabilirdi. Bazen de topluluk iki gruba ayrılarak birbirlerine karşılıklı sorular sorar, cevap beklerler. Bu durumda yenilen taraf, yenen tarafa ziyafet vermek zorunda kalırdı.

Sayıları oldukça kabarık olan Erzurum bilmecelerinin bir bölümünü veriyoruz:

* Ak tavuk suya dalar (Pirinç)

* Allah yapar yapısını Demir açar kapısını Yuvarlandı yumak oldu Geldi bize konak oldu (Çadır)

* Ateşi yakar, pekmezi akar (Çıra)

* Atlayarak yürür, patlayarak ölür (Pire)

* Atlı kantar, et tartar (Küpe)

* Ben giderim o gider (Gölge)

* Bir küçücük fıçıcık, içi dolu turşucuk (Limon)

* Bir küçücük mil taşı, dolanır dağı taşı (Göz)

* Bir yerinden girilir, üç yerinden çıkılır (Gömlek)

* Biz biz idik Otuz iki kız idik Ezildik, büzüldük Bir duvara dizildik (Dişlerimiz)

* Canlı gider, cansız kovalar (Araba)

* Çarşıdan aldım bir tane, eve geldim bin tane (Nar)

* Çarşıdan alınmaz, mendile konulmaz, tadına doyulmaz (Uyku)

* Cıngıllı hamam Kumaşı tamam Bir gelin aldım Babası imam (Saat)

* Dalda durur, elde durmaz (Kuş)

* Dam üstünde kalaylı tas (Ay)

* Derisi var, kanı yok (Körük)

* Elde yapılır, ette asılır (Küpe)

* Ey melez melez Tandır başına gelemez Gelse geri dönmez (Yağ)

* Fildir, fiştir Kayadır, taştır Bunu bilmeyenin Avradı boştur (Elmas)

* Gece gider üşümez Gündüz gider üşenmez Beline kuşak kuşanmaz (Nehir)

* Hanım içerde, saçı dışarda (Mısır)

* Her eve anahtarsız girer (Rüzgâr)

* Hey ne idim, ne idim Samur kürklü bey idim Felek beni şaşırttı Kızgın küle düşürdü (Kestane)

* İçi ateş, dışı taş Biri kuru, biri yaş (Dünya)

* İki arkadaş birbirini kovalar (Gece-Gündüz)

* İki merek, bir direk (Burun)

* Kara kaşık, duvara yapışık (Kırlangıç)

* Karanlık kapının kurdu Vurdu kapıyı kırdı Biri içeri girdi İkisi kapıda durdu (Hırsız)

* Küçük mezar Dünyayı gezer (Ayakkabı)

* Mavi atlas Arşın yetmez İğne batmaz (Gökyüzü)

* Min min minare Dibi daire Yüz bin çiçek Bir lale (Ay, gök, yıldızlar)

* Ninenin etekleri Süpürür sokakları (Rüzgâr)

* On ay yatar İki ay kalkar Feneri yakar Etrafa bakar (Ateş Böceği)

* O odanın içinde Oda onun içinde (Ayna)

* Pırıl pırıl pırıltısı var Abdestsiz ezan okur Nikâhsız karısı var (Horoz)

* Şekere benzer, tadı yok Havada uçar, kanadı yok (Kar)

* Üç ayaklı, bir bacaklı (Soba)

* Üstü çayır biçerem Altı göze içerem (Koyun)

Kaynak: Dr.Lütfi Sezen, Erzurum Folkloru 3. Baskı | 509