Erzurum'un yöresel giysilerinden ehram

Erzurum halkının "ihram" kelimesinden kendi şivesine uyarladığı "ehram"; haram, haramlar, mahrem gibi Arapça kelimelerden türetilmiştir. Üzeri örten, setreden, kendini sakınan manalarına gelmektedir. Kadınların doğal şartlara göre ve mahreme karşı örtündüğü dış giysidir.

Ehram, malzeme ve işçilik olarak çeşitlilik arzetmektedir. Bu tür giysiler günümüzde özellikle Erzurum, Bayburt, Erzincan, Elazığ, Ağrı, Van ve Kayseri gibi illerde kadınlar tarafından dış giysi olarak kullanılmaktadır. Ehram, Erzurum ilinde halkın geleneksel giysileri arasına girmiştir. Ehramın Erzurum'da ne zamandan beri kullanıldığı hakkında kesin bir tarih olmamakla birlikte, ehram dokuyucuları ve yaşlılar, çarşaftan önce kullanılmaya başlandığını söylemektedirler. Bu da 18. yüzyıl sonlarını göstermektedir. Anneden kıza, babadan oğula geçen ehram dokumacılığı ve kullanımı günümüze kadar süre gelmiştir.

Erham, Örtünme Biçimidir

Erzurum'da kadınların mahalle içi evden çıkışlarında üzerlerine aldıkları içini göstermeyen örtü, giysi. Kelime "haram"dan türemiştir. "Ehram" kelimesinin kökeninde tesettür var, örtünme var. Demek ki ehram öncelikle bir dokuma veya kumaş türü değil bir örtünme biçiminin adı.

Erzurum ve çevresinin kadın, ev, aile ve sosyal hayatı konusunda fikir veren önemli bir kelime ehram. Aynı kökle ilgili diğer kelimeler haram, mahrem, harem...

O halde üzeri örten, setreden, yabancıya karşı giyilen dış örtü anlamına gelen ehramın asıl amacı dışında kullanılması (şal, yelek, kuşak, çanta...) ehramlığını ortadan kaldırır. Bu durumda yünden yapılan bir kumaş muamelesi görür ki, buna ehram demek yanlış olur, ancak "culfa/çulha/çuha" denebilir.

Ehram Dokumacılığı

Erzurum'da ehram dokuyanlara "Culfa" ya da "Çulha" denilmektedir. Günümüzde ehrama olan talep düştüğü için culfalar parmakla sayılacak kadar azalmıştır. Ehram, saf koyun yününün doğal renk haliyle, boyanmadan yapılmaktadır. Bunlar siyah, beyaz, boz, şekeri boz, kula, kahverengi (halk arasında mor olarak anılmaktadır) şeklinde isimlendirilmektedir.

Yün; koyunun üzerinden alınıp temizlenmekte, taraklardan geçirilip pisliklerden (gıgıl) ayrıştırılmakta ve kadınlar tarafından "teşi" ile bükülüp ip haline getirilmektedir. Uzatma (çözgü) iplerinin dayanıklılığı için "çiriş unu" ile haşlanmaktadır. Dokuma tezgahı; dağ, köprü.orta dehtin, arka dehtin, selman (sermin) ve bağlıç gibi isimler alan sargı leventleri, ayakçalarla hareketi sağlanan gücü, tarak ve mekik sistemini oluşturan "tefe" bölümü ve oturma yerinden oluşmaktadır.

Bir ehram için gerekli olan 5 m. uzatma ipliği eşit ölçülerde uzatma çubuğuna uzatılıp, kesilmektedir. Gücülere 1/1 bezayağı tahar sistemi uygulanıp, ayrıca taraktan geçirilmektedir. Tarak uzunluğu 90-100 cm.dir. Nakış bölümünde, dokuma yapılırken istenilen renkte ipler ağız açıldıkça aradan tek tek el ile geçirilmektedir. Nakışlar yöresel olarak şu şekilde adlandırılmaktadır Haşye, Aynalı kutu, Pirinç deni, Saat kordonu, Ceviz kanadı, Reyhan dalı, Kişniş çöpi (Hanımeli), Elma şeleği, Antika, Çark yıldızı, Yıldızın oynayışı, Uçan kuş, Ceylan boynuzu, Nar çiçeği, Burma, Mum destesi, Saç örgüsü, Mercimek, Tavan örneği vs...

Erzurum'da Ehram

Dokuması biten ehram kumaşı tezgahtan kesilmektedir. İki parça olan ehram, tığ veya iğne ile birleştirilip, iki kenarına püskül konulmaktadır. Örtünmek için hazır hale gelen ehramı, Erzurum'lu ve Bayburtlu kadınlar kendilerine özgü örtünme şekilleri ile kullanırlar. Erzurum'da, püsküllü olan bölümün bir ucu ayakların hizasında yere paraleldir.Ayrıca iki parçanın dikim yeri, kadının belini ince bir çizgi halinde sarmaktadır. Felenek adı verilen kenarlar, karın hizasında öne gelmektedir.

Erzurum'da ehramın dışında kadınlar dış giysi olarak; çarşaf, manto ve döpiyes kullanılmaktadırlar. Özellikle genç bayanlar arasında manto ve döpiyes kullanımı diğerlerinden fazladır. Ehram, günümüzde daha çok yaşlı kadınlar tarafından kullanılmaktadır. Erzurum'da kadınlar dış giyimlerinde daha çok yenilikçi olmayı tercih etmekte, bunun sonucu olarak da ehram kullanımı azalmaktadır. Gelişen toplumumuzun diğer devletlerle irtibatı, çağa ayak uydurma isteği giyim-kuşamımızı da ister istemez etkilemektedir. Ehram da bu etkileşimden nasibini alanlardandır. Bu kayboluşu ve etkileşimi engellemek toplumsal bir güç gerektirdiği için, geleneksel giysilerimiz içine giren ehramı halkın benimsediği şekilde farklı kullanım alanlarına taşıyarak, yaşatılması sağlanılmalıdır.

Kaynak: Murat Ertaş ve Atatürk Üniversitesi