Gelenekleriyle Erzurum'da Evlilik

Erzurum'da Evlenme Aşamaları

1. Düğün Sözü: Zamanı gelince, nişanlı delikanlının yakınları düğün sözü almaya giderler. Bu gidişte düğün sahibi tarafından alınacak eşyanın tespiti yapılır. Ayrıca düğün sırasında kullanılacak "yeygi" adı verilen gıda maddelerinin cinsinin ve miktarının listesi de oğlan tarafına verilir.

2. Örtüyüzü: "Örtüyüzü" deyimi ile yataklara yüz ve kılıf geçirmek için yapılan toplantı kast edilmektedir. Erkeklerden bir gün önce gelen kadın dünürlerin gelin sandığı ile birlikte getirdikleri yatak yüzlerini kızın ailesi tarafından hazırlanan yataklara takmak için tören düzenlenir.

3. Düğün Yufkası: Oğlan evinin gelin sandığı ve örtü yüzünü göndermesinden sonra, kız ve oğlan evi düğün için yufka ekmeği yapma hazırlığına başlarlar. Anadolu'nun bazı yörelerinde olduğu gibi Erzurum'da da, "kız evinde yufka yapılırken, oğlan evinden gelen biri olursa, hediye vermek zorundadır.

4. Saçı: Erzurum ve çevresinde kız tarafının veya komşuların aldığı eşyalara "saçı" denir. Bu eşyalar, düğünden bir iki hafta önce bir odaya dizilerek, komşu ve yakınlara görmeleri için haberci gönderilir. Ziyaretçiler de "saçı" getirerek "hayırlı olsun" temennisinde bulunurlar.

5. Gelin Hamamı: Örtü yüzü yapıldığının ertesi günü gelin hamam evine (şehir merkezinde hamama) götürülür. Komşu kızlar, yengeler ve diğer akrabalar da hamama çağrılır. Hamamda meşrubat ve meyve dağıtılır.

6. Kına Gecesi: Düğün öncesi akşamı, kız evinde kız ve erkek tarafı bayanlar toplanır. Bu, kızın baba evindeki son gecesidir. Kına, bir tasa konularak analı-babalı bir kız çocuğu tarafından ezilir. "Kına ezilmiyor" denilerek kayınvalideden bahşiş alınması sağlanır. Kına ezilirken düğüne katılan kızlar bazı maniler söylerler. Gelinin eline kına yakılırken ağıtlar söylenir.

7. Gelin Alma: Mümkün olduğu kadar erken saatlerde kız evine gidilir. Gelini almaya gelenler dışarıda düğün şenliklerine devam ederken, içeride, büyük bir sini içerisinde ayakta duran geline analı-babalı kız tarafından elbiseleri giydirilir. Giyim işi tamamlandıktan sonra, erkek kardeşlerinden birisi (tercihen küçük kardeş), yoksa amca oğlu tarafından gelinin beli kırmızı bir eşarp veya yünden örülmüş iple bağlanır ve cebine bir miktar harçlık konur.

8. Kapı Tutma: Gelin baba evinden ayrılmaya hazırlanırken, bir taraftan da eşyaları taşınır. Eşyaları almaya gelen erkek tarafı sandıkların üzerine oturanlara bahşiş vermek zorundadırlar. Bahşişi alan sandık üzerinden kalkar ve böylece eşyanın taşınmasına başlanır. Gelin evden çıkınca, kaynatası, kaynı koluna girerler. Gelinin kardeşi tarafından kapı kapatılarak gelinin çıkması engellenir. Buna "kapı tutma" denir. Bahşiş verildikten sonra kapı açılır. Eskiden kapı tutması olarak verilen hediye at, altın, tüfek, tabanca cinsinden eşyalar olurdu. Bu hediyelerin yerini günümüzde büyük ölçüde para almıştır.

9. Gelin Götürme: Erkek evinden davet edilmiş bulunan komşu ve yakınlar, taksilere binerek davul zurna eşliğinde gelin evine gelirler. Özel surette süslenmiş vasıta ile erkeğin evine getirilen gelini damat, evin damında (bacasında) bekler. Gelin evin kapısından içeri girerken başına elma bırakır. Sağdıç da çerez ve bozuk para serper.

10. Takı Töreni: Düğün töreni sırasında geline takı takılır. Bu iki şekilde olabilir. Birincisi; gelinle damat nikâh masası önünde durur. Önce yakınlardan başlayarak düğüne katılanlar takı takarlar. İkincisi; gelin ve damat masaları dolaşarak misafirlere "hoş geldin" derler. Bu sırada takılar takılır. Masa dolaşmasına yakınlardan başlanılır.

11. Güvey Tıraşı: Güvey, düğün gecesinden önce tıraş edilir. Tıraş eden berberin, parasını ve bahşişini sağdıç karşılar.

12. Güvey Hamamı: Düğünden önceki perşembe günü, güvey ve arkadaşlarının topluca hamama gitmeleridir. Bu uygulamanın gerçekleştiği güne Erzurum'da, "Güveği çimme günü" denir. Gerek hamamda gerekse oğlan evinde yenilir, içilir, eğlenilir.

13. Güvey Yemeği: Erkek evi tarafından düğün akşam, akraba ve komşulara verilen ziyafettir. Buna yörede "nikâh ekmeği" de denir.

14. Kısır Gecesi: Kız evinde kına gecesi yapıldığı sırada, oğlan evinde "kısır gecesi" yapılır. Bu gece, damadın etrafında toplanan gençler arasında (bazen de sağdıcın evinde) düzenlenir. Kısır gecesine katılanlar, ertesi gün taksi tutarak (eskiden fayton tutulurdu) gelini getirmeğe giderler. Kısır gecesine katılıp da gelin almaya gitmeyenler ayıplanırlar.

15. Güvey Çalmak (Kaçırmak): Düğün sırasında, güveyinin evliler tarafından kaçırılıp saklı tutulmasıdır. Sağdıçtan ziyafet sözü alınınca güveyi serbest bırakılır.

16. Güvey İçeri Verme - Gerdek: Akşam olup, belli saat gelince, gelin kendi odasına götürülür. Buraya "gerdek odası" denir. Diğer taraftan güveyi, yanındaki sağdıç ve bazı delikanlılarla, gerdek evinin önüne gelir. Dualar okunduktan sonra sırtına yumruklar vurularak, hızla odaya itilir. Gelinle birlikte gelen ve gerdek odasında bulunan "yenge" denilen kadın gelinle güveyi el ele tutuşturup, mutluluklar dileyerek odayı terk eder. Güveyinin yenge tarafından yere serilen seccade de namaz kılması usuldendir. Güveyi, gelinin duvağını açmadan önce "yüz görümlüğü" adıyla bir hediye vermek zorundadır.

17. Çeyiz - Çeyiz Dağıtımı: Geline kayınvalidesi, kayınpederi ve oğlan evinin diğer fertleri tarafından armağan edilen altın, beşibiryerde, bilezik, yüzük vb. hediyelere "takı" denir. Bu âdetlerden birisi de, kız evinin oğlan tarafından takı takanlar için hazırladığı "çeyiz" dir. Çeyiz bir bohça içinde gönderilen, çorap, gömlek, iç çamaşır, elbiselik kumaş, ayakkabı, peşkir, baş örtüsü, seccade vb. hediyelerden oluşur.

18. Yoklama ve Göz Aydınına Gitme: Düğünden sonra akraba ve komşular gelinin evine kete, pasta türünden yoklama gönderirler. Yoklama işi birkaç hafta sürebilir. Yoklama işi bittikten sonra, "göz aydın" görmesine gidilir. Bu ziyaret yalnız kadınlar tarafından yapılır. Evin büyüğüne "gözün aydın" derken, yeni evlilere de mutluluk dilenir. Oğlan evi göz aydın mevlidi okutur. Eş-dost, hısım akraba çağrılır. Göz aydınına gelenler arasında yeni gelin bulunuyorsa, kırk basması olmaması için, her iki gelin sırt sırta yaklaştırılarak aralarında iğne değiştirilir.

19. Ayak Dönmesi: Düğünden sonra gelinin ve damadın, kızın anne ve babasını ziyarete gitmesidir.

Kaynak: Dr.Lütfü Szen, Erzurum Folkloru 3. Baskı | 99