Tâlik hatla yedi asırlık kitabede H.1163 / M.1750 tarihi geçmekte olup, İbrahim Paşa tarafından yaptırılmıştır.

Dere Mahallesi'nde Saray Bosna Caddesi üzerinde bulunmaktadır.

Erzurum'da yaptığı Valilik sırasında eski hükümet binasının üst kısmında yer alan İbrahim Paşa Camii, medresesi ile birlikte bu çeşmeyi ve biraz aşağıda yer alan Dörtgüllü Çeşmeyi yaptırmış, bunların yaşatılabilmesi için çok sayıda gayrimenkul vakf etmiştir. İbrahim Paşa tarafından düzenlenen Vakfiye Erzurum Arkeoloji Müzesi'nde bulunmaktadır.

Erzurum'un meşhur yer sularından biridir. Bol akan suyunun bir kısmı da biraz aşağıdaki suyu kesilmiş olan Dörtgüllü Çeşmesine verilmelidir.

Kitabede:

1- Bismillahirrahmanirrahim Ve mine-l-mai külli şeyin hay

2- Cenabı Hazreti düstur-ı Ekrem sahibül hayrat, Muvaffaktır demadem sarf-ı malın hayre mevaden

3- Yine kıldı temevvüc tab-ı pâki zeyn-i hayrata, Safalar kesbeder icra edince ecri deryada.

4- Bu çeşme ez-kadim hayrat-ı ecdadı idi amma, Perişan bünye olmuştu mürur-i vakt-i efzâdan.

5- Mücedded nura gark etti muhakkak ruhi ecdadın, Ki atşan nûş edüp lezzet bulur cam-ı musaffadan

6- Vücudu pakini daim hatadan hıfz ede Bari Teakuk ide hayrat-ı ola her hayr-ı yektadan

7- Göricek dû zeban-ı sim iç Mahir yazdı Tarihin Zülâl-i ab-ı sim iç çeşmeyi İbrahim Paşa'dan

Sene 1163.

Anlamı:

1- Rahman ve rahim olan Allah-(c.c)ın adıyla Ve her canlı olanı sudan yaratıp meydana getirdiğimizi (görüp anlamıyorlar mı?) (Enbiya suresi 30.ayeti).

2- Büyük, cömert, hayır sahibi (İbrahim Paşa'yı) Malını her zaman hayra sarf etmeye Mevlâ muvaffak kılmıştır.

3- Ki onun temiz yaratılışı yine sürekli güzel hayrata yönlendirildi. Bu hayırlı işi yapınca Lütuf deryasından büyük sevaplar kazanır.

4- Bu çeşme eskiden onun ecdadının hayratı idi, Ama üzerinden uzun zaman geçmesiyle Harap olmuştur,

5- Menin suyundan içen lezzet bulur

6- Allah Teâla onun temiz vücudunu daima hatadan korusun, hayırları birbirini takip etsin ve onun her hayrı (emsalsiz) olsun.

7- (Hünerli) Mahir kalem bu çeşmeyi görünce tarihini şöyle düştü: "İbrahim Paşa Çeşmesinden, temiz, gümüş gibi su(yundan) iç" Sene H.1163 / M.1750

Dere Mahallesi'nde yer alan çeşme, meydan çeşmesi olmasına rağmen aynı zamanda bir çukur çeşmedir. Çeşmenin eski fotoğraflarından belirlenebildiği kadarıyla çeşmenin üst kısmında üç yanı dolaşan saçak yer almakta, sivri kemerli bir nişe sahip olduğu görülmektedir. Çeşme kemeri, gövdenin yan taşları üzerine oturmakta olup, kemerin altında mermer üzerine Tâlik hatla yedi satırlık kitabesi mevcuttur. Kitabenin altında kaş kemerli bir tas yuvası yer almaktadır.

Çeşmenin Pirinçten yapılan iki lülesinin taşa birleştiği kısımlara ise madeni aynalar yerleştirilmiştir. Çeşmenin tekne kısmı toprağa gömülü olup, çeşme ile aynı malzemedendir.

Çeşme çeşitli tarihlerde onarım geçirmiştir. 1973 yılında geçirdiği onarımlarla yan duvarları yenilenmiştir. Basamakları tamir edilmiştir.

1998 yılında Erzurum Yakutiye Belediyesi tarafından çeşmenin yeri değiştirilerek yeni açılan Saray Bosna Caddesi'nin batısına alınmıştır. Tümüyle yenilenen çeşmede orijinal olarak sadece kitabe bulunmaktadır.

Dere Mahallesi'ndeki Kazım Karabekir İlköğretim Okulu'nun ve bugünkü Saray Bosna Caddesi'nin batı kesiminden çıkan su Yazıcı Çeşmesi ile Dörtgüllü Çeşmeye verilmiştir.

Ölçüleri:

Çeşme Genişliği: 5.00m. Çeşme Yüksekliği: 3.50m.

Bugünkü Durumu:

Düzgün kesme taştan inşa edilen çeşmede Kanber taşı kullanılmıştır. Fakat daha sonraları yapılan cadde çalışmaları sırasında çeşme tamamen ortadan kaldırılmış, bugünkü yerinde yeni taşlarla farklı bir şekilde inşa edilmiştir.

Kaynak: ESKİ Genel Md. Kültür Serisi - 1