Tortum Hahuli (Bağbaşı) Köyü Manastırı

Tortum'un 48 km. güney batısındaki Bağbaşı (Haho) Köyü'nde bulunmaktadır

Tam okunmayacak durumdaki kitabeden yapının, III. David tarafından 976 -1001 yılları arasında tamam­landığı anlaşılmaktadır. David'in İskit (Askanas) soyun­dan ve Bagrat hanedanından olduğu ve Bizans Sarayı'ndan Kuropalat unvanı aldığı bilinmektedir.

Haho (Hahuli) Manastırı bir baş kilise, üç şapel, vaf­tiz binası ve farklı fonksiyonlar için kurulmuş yemekhane, keşiş hücreleri, kütüphane çalışma birimi gibi bölümler­den ibarettir.

Yaklaşık 50 x 65 boyutlarındaki bir alan üzerine oturtulmuş Haho manastır yapılarından ancak günümüze sadece iki birim ulaşabil­miştir. Kilise, haç planı ile bazilikal planın birleştirilmesin­den oluşmuş karma plana sahiptir. Apsis dışa taşırılmamıştır. Pastaphorion hücrelerinin bulunduğu sırayı takiben üç nefe ayrılmış bir iç mekâna sahiptir.

Üç neflidir ve orta nef daha geniş tutulmuştur. Nefler, dört sütun ve iki paye tarafından taşınmaktadır. Aynı zamanda haç planının da uygulandığı yapıda doğu, batı, kuzey yönlerden yanlara taşırılmış örtülü mekânlar dik­kati çekmektedir.

Naos mekânı, kubbe ile kapatılmıştır. Kubbe; iki ba­ğımsız, iki bağımlı dört paye tarafından taşınmaktadır. Naos ile apsis arasındaki bölüm, haçını doğu kolu uzatıl­mak suretiyle bema olarak düzenlenmiştir. İki yandaki pastaphorion hücreleri dikdörtgen şekillidirler.

Eskiden bir duvar ile çevrili olduğu anlaşılan ma­nastırın en önemli birimi olan kilisede kemerler, alınlık­lar, başlık ve kornişlerde kabartma insan ve hayvan tasvirleri ile Hıristiyanlıkla ilgili fresko resimlerin yer al­dığı apsis iç süslemeleri bulunmaktadır.

Buradaki insan ve hayvan kabartmalarının, kaynağı Orta Asya'ya kadar uzanan bir kültür çevresi içerisinde yer alması, bu yöre­lere M.Ö. VI. - V. yüzyıllarda gelerek daha sonra Hıristi­yan olan Kıpçaklarla da ilgili görülür.

Yapının güney cephesi, süsleme programlarının yoğun olarak görüldüğü cephedir. Güney haç kolunun üzerindeki pencere alınlığında kartal figürü bulunmak­tadır. Yüksek kabartma tekniğindeki bu figür, heraldik duruşu ile dikkat çekmektedir.

Güneydeki giriş kapısının sol tarafında, Hıristiyanlık dini ile ilgili dört aziz figürüne yer verilmiştir.

Bu kom­pozisyonun hemen altında, bir domuz figürü, insan şek­lindeki temsili şeytanı yutmaktadır. Bu sahnenin altında, oldukça gerçekçi şekilde işlenmiş horoz figürü yer al­maktadır. Bu kompozisyonların en altında ise, aslan fi­gürüne yer verilmiştir.

Haho (Hahuli) Manastırı güneydeki giriş kapısının sağ tarafında da figürlü kompozisyonlar vardır.

Burada en üstte, stilize edilmiş iki hayvan arasında bir asker figürü görülmektedir. Kar­tal ve kurt başlı hayvanların arasındaki asker figürü, iki eli ile bir mızrak tutmaktadır. Bunun altında, alt alta di­zilmiş üç figür yer alır. Bu kompozisyonun altında da bir simurg figürüne yer verilmiştir. Alttaki bir diğer kompozisyonda ise aslan ile boğa mücadelesi tasvir edilmiştir.

Dış cephedeki bu figürlü süslemelerden başka, ap­sisteki niş üzerinde bir kartal figürü görülmektedir. Kar­tal, kanatları iki yana açık şekilde tasvir edilmiştir.

Kubbe kasnağının batı yüzündeki sütünce başlık­larında, iki insan maskı vardır.

Kilisedeki bu figürlü kabartmalar haricinde, iç mi­mariye hâkim olan fresko tarzı süslemeler de bulun­maktadır. Kubbenin iç kısmı tamamen freskolarla bezenmiş durumdadır. Kubbe merkezinde, bir haç mo­tifine yer verilmiştir. Kasnakta açılmış pencerelerin ke­merlerinde aziz figürleri sıralanmıştır.

Apsis içerisinde, iki bölümlü bir kompozisyon gö­rülmektedir. Bunlardan solda olanı, ardı ardına dizilmiş beş figürden oluşmaktadır. Sağda olanı ise bir Panto­krator İsa tasviridir ve yanında da kral resmedilmiştir. Kralın yanında, aziz figürü yer almaktadır. Bu kompo­zisyonlar üstte, geometrik geçmeli bir kuşak tarafından çevrelenmiştir.

Kaynak: Sanat Tarihi Açısından Erzurum, Atatürk Üniversitesi