Erzurum Hasankale Doğumlu İbrahim Hakkı Hazretlerinin İki Ana Eserinden Biri Olan Marifetname'nin Bilinmeyen Özellikleri

Büyük mütefekkir İbrahim Hakkı Hz. hadis ve fıkıhta, tasavvuf ve edebiyatta, psikoloji ve sosyolojide, tıp ve astronomide ve pek çok ilim dalında büyük bir kudret ve yetenek göstermiştir. Doğunun yetiştirdiği bu büyük alim, kısa zamanda dünya çapında ün salmıştır. İslam alemine ve insanlığa bıraktığı değerli eserler, onun şahsiyetinin ve ilminin faziletini gösterir. Marifetname, Divan isimli eseri ile iki önemli eserinden biridir. İşte Marifetname'nin bilinmeyen özellikleri:

1. Tasavvufî konularla birlikte, fen bilimleri hakkında da geniş bilgileri kapsayan Marifetname adlı eseri, ansiklopedik bir özellik taşımaktadır.

2. 1757'de yazılmıştır. 1836 ve 1864'te Mısır'da1868, 1889 ve 1914'te İstanbul'da basılmıştır.

3. Ortalama 600 büyük sayfadır. El yazmaları 2 cilt olup, halen Tillo'da torunlarından Sadettin Toprak tarafından muhafaza edilmektedir.

4. Marifetname, yalın ve halkın anlayabileceği bir dilde yazılmıştır.

5. İbrahim Hakkı Hazretlerinin ifadelerine göre Marifetname 400 kitaptan yararlanılarak yazılmıştır.

6. Marifetname'de ilk defa bir alim tarafından Güneş Sistemi ('hey'et-i cedide') anlatıldı.

7. Erzurumlu İbrahim Hakkı Marifetname adlı eseriyle insanlara önce çevrelerindeki eşyayı, daha sonra kendilerini ve en sonunda da Yüce Yaratıcıyı bildirmeyi amaçlıyordu.

8. Marifetname, Arapça ve Farsça'ya da çevrilmiştir.

9. Marifetname'de birinci bölüm Fenn-i Evvel'dir. Allah'ın varlığını, birliğini anlattıktan sonra yalın ve bileşik cisimleri, madenleri, bitkileri ve nihayet insanı anlatır. Sonra geometri, astronomi ve takvim konuları yer alır. Coğrafyaya ait bölümünde 100'den fazla ilin hangi enlem ve boylamda olduğunu göstermiştir. Ayrıca, "Hiçbir çağda yerin döndüğüne inananlar eksik olmamıştır." demiştir.

10. Marifetname'de ikinci bölümde fenn-i Sani, anatomi, fizyoloji gibi bilimler yer alır. İnsan vücudunu estetik bakımdan da incelemiş, araya beyitler sıkıştırmıştır. Vücut yapısı ile huy arasındaki ilişkiye inanmış ve bunu şiirle anlatmıştır. Bu bölümün sonunda ruha, sağlığa ve ölüme ait geniş bilgi vardır.

11. Marifetname'de üçüncü bölüm olan fenn-i Salis, dini, ilahi ve felsefi içeriklidir.

12. Kırk sayfa tutan Marifetname'nin son bölüm törebilimdir. Öğretimin yol ve yöntemini, öğrencinin üstadına takınacağı tutumu, ana ve babaya karşı saygı ve sevgi, evlenme ve evlenmede aranacak nitelikler, karı-kocanın birbiriyle ilişkileri töresi, çocuklara karşı görevleri, akraba, hizmetçi, komşu, dost, halk ve bilginlerle görüşüp konuşma yolu ve töreleri yer alır.

13. Rauf İNAN, İbrahim Hakkı'yı incelerken, O'nu Marifetname eseri ile ilk eğitim filozofumuz olarak tanıtır.

14. Marifetname'de İbrahim Hakkı Hazretleri tarafından çizilen bir dünya haritası yer almaktadır.