1877-1878 Osmanlı - Rus Savaşı sırasında Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti (Türk Kızılayı) emri altında Türk Ordusu'na hizmet etmiş olan Avustralyalı doktor Charles S. Ryan'ın Erzurum günlerine dair kaleme aldığı hatırattan bir kaç paragrafı yaşayarak, hissederek ve düşünerek okuyalım...

" ... Bu 1878 yılı Ocak ayının ilk günlerinde Erzurum'da asker ve halk arasında ölüm insana dehşet verecek kadar çoğalmıştı. Şehirde bulunan on yedi bin kişi kadar asker arasında bir gün içindeki ölüm vakaları 302'yi bulmuştu. Hergünkü ölü miktarı da üstüste ikiyüzden aşağı düşmüyordu. Ölmemiş olan askerler ise zayıflamış vücutları ile sert ve donmuş toprağa ölü silah arkadaşlarının mezarlarını kazabilecek kuvvete sahip değildiler. O kadar ki en sonra mezar kazmaktan bile vazgeçtiler ve ölüler araba ile şehrin ana caddesinden anak bir mil kadar uzağa götürülüp atılmağa başlandı. Bu ölüler kale duvarının iç tarafında karın üzerine bırakılıyordu.

Ortalık böyle karla kaplı olduğu sırada bütün taşıt izleri kızaklarla yapılmağa başlamıştı. Şimdi bize cenaze arabası hizmetini gören küçük kızaklar her sabah saat ona doğru evimin önünden, hastahanelerden toplanmış matemli yüklerini taşıyarak geçerlerdi.
...
Askerlerin sürdüğü küçük kızaklar uhrevi bir sessizlik içinde donmuş kar üzerinde kayıp giderken bu sessizlik taa uzaklardan gelen uzun bir uluma ile yırtılıyor, bu ulumanın peşinden bir uluma, bir uluma daha işitiliyor, en sonra da şehirdeki tam bin beş yüz tane aç köpeğin sesi soğuk, berrak kış havası içinde yükseliyordu... ve bu sesler taşıdıkları korkunç, meş'um mana ile, penceresinden oturup beyaz kefene bürünmüş toprak üzerinde ilerlemekte olan bu kimsesiz beyaz kefenli ölüler alayını seyretmekte olan insanın iliklerini dondurmakta idi...

.... şüphesiz hiçbir kimse, Erzurum kale duvarları içinde hergün can veren yüzlerce adamın cenaze merasiminden daha korkunç bir şey görmemiştir."

"Doktor Ryan, Erzurum'dan gittikten sonra Melbörn'de bir Türk Dostluk Derneği kurdu.

1924 yılında Gâzi Mustafa Kemal'e de bir mektup yazdı... " (Selahattin Tozlu)

Aziziye Zaferi'nin anısına...

Aziz şehitlerimize ve gazilerimize saygıyla...

Paylaşım Alparslan Kotan

Kaynak: Charles S. RYAN; Kızılay Emri Altında Plevne ve Erzurum'da 1877-1878 (Rus - Türk Harbi), Çeviren: Ali Rıza SEYFİOĞLU; İstanbul, 1962, s. 199-200.