Gümüşlü Kümbet

Kars Kapı semtinde, askeri şehitlik sınırları içerisinde bulunmak­tadır.

Kitabesi bulunmayan bu kümbetin de 14. yüzyılda yaptırıldığı kabul edilmek­tedir. İlhanlı prenslerinden birine ait olduğu tahmin edilmektedir.

Plan ve mimari yönünden Karanlık Kümbet'le benzeşir. Altta, yüksek kaide içerisinde kriptası vardır. Pahlanmış kare mumyalıktan gövdeye, iki sıra silmeyle geçilmiştir.

On iki gen düzen­lemeli dış görünümü ile gövdenin doğu ve batısında, üzeri mukarnaslı açıklıklar bulun­maktadır. Mumyalık, dört yönden mazgal açıklıklarla aydınlatılmıştır. Külah altında kırmızı renkli, geometrik geçme motifli süs kuşağı vardır, içte, kıble yönünde mihrap nişine yer verilmiştir.

Ferruh Hatun Kümbeti

Pasinlerin 20 km kadar kuzeydoğusunda, köy mezarlığında bulunan bu türbe, kitabeye göre 1324 yılında, Ali Gazi Kızı Ferruh Hatun adına yaptırıl­mıştır.

Erzurum'daki Rabia Hatun Türbesi gibi silindirik bir kaide üzerine oturtulan yapı, sekizgen planlı, her yüzünde, çerçeve ve kemerleri silmelerden oluşan bağımsız süsleme unsurları bulunmaktadır.

Üstteki piramidal, külahın altında silmeli bir şerit dolanmaktadır, içten silindirik gövdeye sahip olan türbe, iki pencere ile aydınlanır. Kesme taştan yapılmış sağlam bir mimariye sahip olan kümbetin, kapı açıklığını örten atkı taşı üzerinde yapım kitabesi bulunmaktadır.

Söylemez Ana Kümbeti

Karayazı ilçesine bağlı Söylemez Beldesi'nin 28 km kadar güneyinde bulunan Aşağı Söylemez köyünde birbirine 50-60 m mesafede yan yana iki kümbet bulunmaktadır.

Halk arasında oldukça saygı gösterilen bu kümbetlerin doğuda olanı Söylemez Ana Kümbeti'dir. Bu kümbetin 14. yüzyıla ait olduğu tahmin edilmektedir. İçten ve dıştan yuvarlak planlı olan yapının, sadece 2,5 m yükseklikteki I duvarları ayakta kalmıştır.

Orijinalde üzerinin içten kubbe, dıştan piramidal bir çatıya sahip olduğu tahmin edilmektedir. Çevresindeki mezarlıktan kuzeye bakan bir kapı ile girilen türbe içerisinde, biri yekpare taştan, diğeri örülmüş iki sandukça bulunmaktadır.

İçerde üç köşeli mihrabiyenin üzeri mukarnas dolguludur. Giriş kapısının çevresinde birbirini kesen sekizgenden oluşan dörtlü düğümler dikkat çekmektedir.

Söylemez Baba Kümbeti

Söylemez Ana Kümbeti'nin batısındaki mezarlık içerisinde, nispeten alçak zeminli ve doğuya bakan basık kemerli girişe sahip olan, silindirik gövdeli bir kümbettir.

Bunun da üst örtüsü, alttaki geçiş unsurlarına kadar yıkık vaziyettedir. Düzgün kesme taştan yapılmış silindirik gövde üzerinde, düzensiz onarım izlerine rastlanmaktadır. Kıble tarafında bir mihrap nişi ile ortada sanduka bulunmaktadır.

Mihrabın çevresi kalın silmeli bir kuşakla çevrilmiştir. Ayrıca üstte mukarnaslı bir kavsara ile giriş kapısının çevresindeki geometrik motiflerle süslü çerçeve dikkat çekmektedir.

Evreni Köyü Kümbeti

Eski Aşkale Kandilli yolunun sağında, Kandilli yakın­larında, Karasu'nun yanındaki tepe üze­rinde tek başına yükselmektedir.

Günümüzde hayli harap durumda olan ve kitabesi bulunmayan kümbet, üslup özel­liklerine göre 14. yüzyıla tarihlenmektedir.

İçten, dıştan sekizgen planlı olan I yapı, altta kübik tarzda bir mumyalık üzerinde yükselmektedir. Alttan silme kuşaklarla belirlenen gövde, içten yarım küre şeklinde bir kubbe, dıştan ise pramidal bir külahla örtülmüştür. Çapraz tonoz örtülü mumyalık, boştur. Kümbete girilen kuzey kapı yıkılmıştır.

Kaynak: Erzurum Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü