Erzurum Halk Hekimliği: Hangi Hastalığa Hangi Bitkisel İlaç Kullanılmalı?

Erzurum'da Çok Tecrübelerle Bitkilerden Elde Edilen İlâçlarla Tedavî Yöntemlerini

Bitkiler, doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak insanların ve hayvanların yaşamını sağlar. Aldığımız oksijenden giysilerimize, yediğimiz besinlerimize kadar her şeyi bitkilerden elde ederiz. Eskiler, bitkilerden elde edilen ilâçlarla tedavî yöntemlerini, bitkilerin yararlı ve zararlı olanlarını deneme yanılma yoluyla öğrenmişlerdir.

Erzurum ve çevresinde, halk hekimliğinde kullanılan bitkisel, hayvani ve madenî ilâçlarının bir bölümü Erzurum Gürcükapı civarındaki birkaç aktar dükkânında satılmaktadır. Dükkân sahiplerinden Erzurum doğumlu (1929); Hakkı Özdicle’nin yardım ve ilgileriyle tespit edebildiğimiz ilâçlarla
kullanıldıkları hastalıkları veriyoruz:

1- Âdet Kanaması:

* Jelatin sıcak suda eritilerek yenir.

2- Ayak Terlemesi:

* Şahtere otu veya şahtere otu ile karabaş otu kaynatılır, süzülür, pekmez katıldıktan sonra aç karnına bir bardak içilir.

3- Bademcik:

* Katilhindi otu dövülür, toz haline getirilir, yatarken bir fındık büyüklüğü kadar toz boğaza üflenir.

4- Balgam:

* Baharlı dereotu tohumu 300-400 gr bala karıştırılıp yenir.

* Meyan kökü kaynatılarak içilir.

5- Basur:

* Kardeşkını otu ve balmumu karışımı fitil vurulur.

* Kardeşkını otu dövülür, kanayan bölgeye sürülür.

* Bostan tohumu kaynatılıp içilir.

6- Baş Ağrısı:

* Baharatla dereotu tohumu 300-400 gr bala karıştırılır, sabah akşam birer kaşık yenir.

* Saçlar kuvvetlice çekilir

* Patates dilimlenerek parçaları alna sıkıca bağlanır.

7- Bel Ağrısı:

* Pehlivan yakısı, hardal yakışı, darülfülfül yakışı, kebabiye yakısı vurulur.

* Üzerlik bifkisi pişirilerek suyu içilir.

* Rendelenmiş sabun, gül suyu ve yumurta ile karıştırarak bele sürülür.

* Zeytinyağı ile masaj yapılır.

* Kara sakız bele yapıştırılarak bir müddet bekletilir.

8- Bel Soğukluğu :

* Sıcak suda eritilen jelatin yenir.

* Kitre otu eritilir ve aç karnına yenir.

9- Boğmaca:

* Taze yumurta sarısı ile bir kaşık bal karıştırılarak yutulur.

* Kekik yağı ile kahve karıştırılarak aç karnına içilir.

10- Böbrek İltihabı:

* Mısır püskülü, kiraz çöpü, ardıç tohumu, baldırı kara otu, arpa, maydanoz bir arada kaynatılır. Günde üç defa birer su bardağı içilir.

11- Böbrek Taşları:

* Bir hafta müddetle günde 50-100 gr zeytinyağı içilir.

* Balığın beyni köpüren hatmi otuyla karıştırılarak pişirilir ve suyu içilir.

* “Şalgam tohumu turpun içine konur,” hamurla karıştırılır, pişirildikten sonra yenir."

12- Bronşit :

* Ihlamur, papatya, hatmi, kaynatılıp içilir.

* Okaliptüs kaynatılıp içilir.

13- Burun Tutulduğu:

* Hamama gidilerek başa sıcak su dökülür.

14- Cilt Bozuklukları:

* Bir miktar arı sütü sivilceli yere sürülür.

* Sivilceli yere papatya sürülür veya suyu ile masaj yapılır.

15- Çıbanlar:

* Arpa unu bal ile karıştırılıp yaraya sürülür.

* Çıban üzerine lokum konur.

* Yumurta sarısı, yağ, şeker, karasakız karıştırılarak çıbana sarılır.

16- Damar Tıkanıklığı;

* Karabaş otu, biberiye ve kantaron kaynatılarak içilir.

* Zeytinyağı ile masaj yapılır.

17- Diş Ağrısı:

Ağrıyan yere karanfil ruhu vurulur.

18- Dizanteri:

* Hindistan cevizi, kardeşkanı, sarı ayva, yumurta akı bir arada karıştırılıp dövüldükten sonra yenir.

19- Dolama:

* Genelime (den) ağızda çiğnenerek dolama olan yere sarılır

20- Dudak Çatlaması:

* Tavuk yağı, balmumu ateş üzerinde eritilir. Gül suyunda yıkanarak dudaklara sürülür.

21- Egzama:

* Ardıç katranı,kükürt, leblebi tozu karıştırılıp hap yapılır, günde 3-5 adet yutulur. Defne tohumu kaynatılır, yaralı yerler bununla yıkanır.

* Hindiba otu kaynatılıp içilir.

* Isırgan bitkisi kaynatılarak suyu içilir.

* Sirkeye batırılmış erik yenir.

22- Felç:

* Pamuğa pelesenk yağı sürülür ve masaj yapılır.

23- Göbek Düşmesi:

* Bardak içerisinde bir miktar ispirto yakılarak göbek üzerine konur. Bardak içerisinde yanan hava göbeği yukarı çeker.

* İşaret parmağı ile orta parmak hastanın göbeğine sokularak büküldükten sonra yukarı çekilir.

24- Göz Nezlesi:

* Toz şekerle sarımsak karıştırılıp dövülerek göz kapaklarına sürülür.

* Gül suyunun içine limon sıkılarak göze birkaç damla sıkılır gözdeki kan birikimi kalkar.

25- Göze Pusu İnmesi (Katarakt):

* Kardeşkını otu dövülür, ince tülbentten geçtirildikten sonra süpürge çöpü ile göze sürülür.

26- Guatr:

* Dereotu tohumu 300-400 gr bala karıştırılır, sabah akşam birerkaşık yenir.

* Deniz kökü dövülür, balla beraber yenir.

27- Güneş Çarpması:

* Yoğurt ince tülbentle süzülür, içerisine tuz ve sarımsak katılır ve sonra vücudun yanan yerlerine sürülür.

* Hastanın gömleği sirkeye batırılarak tekrar üzerine giydirilir.

28- Halsizlik:

* Et kaynatılarak suyuna sirke ilave edilir ve aç karnına içilir.

29- Hazımsızlık:

* Nane, kişmiş, zencefil bir arada kaynatılarak içilir.

30- İshal:

* Pirinç lapa yapılarak yenir.

* Hindistan cevizi, kardeşlam, sarı ayva ile yumurta akı karıştırılıp dövüldükten sonra yenir.

* Patates yoğurtla beraber yenir.

* Kahveye limon sıkılarak yenir.

31- Kabakulak:

* Ateş görmemiş bal, bir kağıda sürülerek hastanın boğazına sarılırsa iyi olur.

* Kına ile mayalı hamur, kabakulak olan yere bağlanır.

* Kabakulak olan yer sirke ile bol bol ovulur.

32- Kalp hastalığı:

* Tarçın kaynatılıp içilir.

* Melisia (oğul otu) kaynatılıp içilir.

* Karanfil kaynatılıp çay gibi içilir.

33- Kabızlık:

* İncir kaynatılır, sirkenin içine atılır ve suyundan bolca içilirse hasta kabızlıktan kurtulur.

34- Kansızlık:

* Kuru kına kara üzümle kaynatılıp içilir.

35- Kanser:

* Isırgan bala karıştırılıp yenirse iyi gelir.

* Kan kanserine karşı kekik kaynatılır, içine bir miktar sirke ilave edilerek içilir.

36- Kepeklenme:

* Çeven kökü kaynatılır, her gün saç diplerine masaj yapılır.

* Susam yağı ile saç diplerine masaj yapılır.

* Badem yağı ile saç diplerine masaj yapılır.

* Gliserin ile saç diplerine masaj yapılır.

* Sirke ruhu ile saç diplerine masaj yapılır.

37- Kızamık:

* Kırmızı mercimek su ile kaynatılıp içilirse kızamığın erken çıkmasına yardım eder.

* Kızamıklı hastanın başına kırmızı eşarp bağlanırsa hastalığı hafif geçer.

38- Kum ve Taş Düşürme :

* Mısır püskülü, kiraz çöpü, ardıç tohumu, baldı rıkara otu, arpa ve maydanoz bir suda kaynatılır, günde üç defa bir su bardağı içilir.

39- Mide Hastalıkları:

* Nane, limon kabuğu ve şeker kaynatılarak suyu içilirse, mide hastalıklarını keser.

* Kavrulmuş çörek otu, nöbet şekeri ile birlikte dövülüp karbonata karıştırılarak yutulursa mide ağrılarına iyi gelir.

* Turp tohumu, maydanoz tohumu, çörek otu, karanfil, nohut ve bal karıştırıldıktan sonra kaynatılır ve sabah akşam yenirse mide gazı ve ağız kokusuna iyi gelir.

40- Nasır:

* Nasır olan yere domates bağlanır.

41- Nefes Darlığı:

* Kekik otu limonla beraber kaynatılıp içilir.

* Nane ile limon kaynatılıp içilir.

42- Nezle:

* Havli can, ıhlamur, adaçayı kaynatılarak içilir.

43- Öksürük:

* Bir çay bardağı sıcak suya veya süte bir çay kaşığı zencefil karıştırılarak içilir.

* Kekik otu limonla beraber kaynatılarak içilir.

* Kaynar süte acı biber katılarak içilir.

44- Romatizma:

* İspirto, karabiber, çam sakızı, neft yağı, gazyağı kanştırılıp ağrıyan yerlere sürülür.

* Ağrıyan yerlere sarımsak suyu sürülür.

* Ağrıyan yerlere karabiber yağı sürülür.

* Turan, havlican, ıhlamur ve adaçayı kaynatılıp içilir.

45- Saç Dökülmesi:

* Geven kökü kaynatılır, her gün saç diplerine masaj yapılır.

* Susam yağı ile saç diplerine masaj yapılır.

* Badem yağı ile saç diplerine masaj yapılır.

46- Sancı:

* Bir damla elma yağı kahve ile beraber içilirse sancıya iyi getir.

* Neft yağı ağrıyan yere sürülüp ovulursa ağrı geçer.

* Havlican, zencefil kaynatılıp çay gibi şekerli olarak içilirse sancı diner.

47- Sarılık:

* Sarımsak otunun yaprağı dövülüp suyu çıkarılarak içilir.

* Sararmış hıyar suyuna bir miktar şeker katılarak içirilir.

48- Ses Kısıklığı:

* Kebabiye otu dövülür, bala karıştırılarak emilir.

49- Siğil:

* Domates veya incirle bağlanır.

* Söğüt ağacının dalının kabuğu yolunur. Okunarak siğillere vurulur.

* Siğiller bir iplikle bağlanıp kendi haline bırakılır, zamanla ipliğin bağlandığı yerden çürüyerek kopar.

50- Sinüzit:

* Kunduz kökü dövülür, burna çekilir.

* Acı kavun dövülür, burna çekilir, eğer burun tıkalıysa bir kaşık sıcak suya katılıp burna damlatılır.

51- Şeker Hastalığı:

* Yer elması (Yıldız kökü) yenir.

* Maydanoz suda kaynatılır, limon suyu ilave edilerek yenir.

52- Şişleri İndirme:

* Ispanak hafifçe lapa yapılır, şişen yerin üzerine bağlanırsa şiş iner.

* Şişen yerin üzerine ateşte kızdırılmış soğan konur.

* Şişen yerin üzerine taze et konur.

53- Tansiyon Yükselmesi:

* Tansiyonu düşürmek için bir bağ maydanoz kaynatılır, birer bardak içilir.

* Şahtere kaynatılır, elde edilen suyundan sabah akşam bol bol içilir. Buna uzun müddet devam edilir.

54- Tifo:

* Bir fincan çivit içerisine bir adet limon sıkılarak ayaza bırakıldıktan sonra hastaya içirilir.

55- Uyuz:

* Kükürt kireçle karıştırılarak zeytinyağı ile merhem yapılır ve derinin üzerine sürülür.

* Şeftali yaprağı dövülerek sıkıca lapa halinde uyuz yaraları üzerine sürülür ve buna üç gün devam edilir.

* Şahtere suyu, kına, zeytin yağı ile merhem yapılarak deri üzerine sürülür.

56- Ülser:

* Iran sakızı ve növbet şekeri bir arada dövülür, bala katılarak yenir.

* Isırgan otu tohumu dövülür, bala katılıp içilir.

* Meyan kökü kaynatılıp içilir.

* Havaciva dövülür, taze tuzsuz inek yağıyla karıştırılarak sabah akşam aç karnına birer kaşık yenir.

* Kudret narı zeytinyağında bırakılır, sabahları aç karnına birer kaşık yenir.

57- Varis:

* Kuyruk yağını eritip içirmeli, eğer içemiyorsa kuru üzüm veya erik hoşafını bol bol içirmeli.

58- Verem:

* Kantazon ve anason kaynatılıp içirilir.

* Okaliptüs kaynatılıp içirilir.

* Papatya, ıhlamur, hatmi kaynatılıp içirilir.

59- Yanık:

* Havaciva zeytinyağı ile dövülür, merhem yapılarak, yanık yerlere sürülür.

60- Zehirlenme:

* Bal, şerbet yapılarak çokça içirilir.

* Sarımsak ve yoğurt bol miktarda yenilmelidir.

* İncir, sarımsak, ceviz karıştırılarak yenir.

Kaynak: Dr.Lütfi Sezen, Erzurum Folkloru 3. Baskı | 238