Fotoğraf Abdulbaki Ersoy

'Aklım Hep Doğduğum Şehirdedir'

Şehirler de insanlar gibi ibadet eder. İnsanların nasıl, Namaz'ı, Oruç'u, Bayram'ı, Kurban'ı varsa; şehirlerinde kendi müktesebatınca bir "Kulluk Kimliği" vardır.

Kültürel muhitinden koparak metropollerin medeni, ama kültürel kimliksiz ortamında yaşayanlar, en büyük gurbeti, dini hayat bahsinde duyarlar. Bu bakımdan, ramazanlarda, kurbanlarda, kandillerde, bayramlarda hep aklım Erzurum'da kalır. Her hücresinde dini bir vecd barındıran, her türlü günahla boğuşmasına rağmen kıblesini hiç kaybetmemiş bir şehrin evladı olarak, doğduğum şehirden uzakta yaşamakta olduğum büyük kentin dini atmosferini bir türlü yakalayamam, sudan çıkmış balığa dönerim.

"Din için devlet, faziletli şehirler için, dindar şehirler gerekir"

Erzurum'un dini eğilimleri değişim üstüne değişim geçirse de bu özlemim değişmez. Nasıl kulluğun derin izleri sinmiş mabetlerin müminleri azalmasına rağmen çevrelerini kudsiyet saçarsa, Erzurum'un değeride bence odur. Şehirlerin dini kimliğini, sadece şahsi özlemleri belirlemez; millet ve devlet fikri de büyük çapta bu kimliklerden beslenir."Din için devlet, faziletli şehirler için, dindar şehirler gerekir".

Anadolu'nun kilidi Erzurum

Anadolu'nun kilidi olan Erzurum'un milli tarihimizde ki rolü "Dindar şehir" kimliği bağlamında ele alınmaksızın anlaşılmaz. Dini realite ile dini tasavvur, birleşerek, şehirlerin dini kimliğini oluşturur. İçtimai yüreği besleyen şehir sırları da işte, bu derinlikte barınır. Bilenlerden cevabı almak için hep çabalamışımdır; mesela Rabia Hatun'un Erzurum'da ne işi var? Haydi diyelim o Rabialardan bir Rabia; peki Hasan-ı Basri'yene demeli? Gavurboğan deresinin bir yakası Rabia Hatun, diğeri Hasan-ı Basri ha!

İşte Erzurum'un sırları

Sonra gelirsiniz Tebriz Kapısı'na. Bu kim? Ebu İshak Kazuruni... Aşıklar zincirinden bir iri halka daha. Kudüs'ten Basra'ya, Basra'dan Kazirun'a gitmeye ne hacet? Abdurrahmangazi'den inip Tebriz Kapısı'na vardınızmı, Sahabe-yi Güzin, meşayıh makamları uğrağınız olur. İşte Erzurum'un sırları ile karşı karşıyasınız.

Tebriz Kapısı'ndan Kevelciler'e, ordan Tahtacılar Çarşısına uğrarsanız bu sefer sizi Karanlık Kümbet. Erzurum ruhaniyetinin bir başka köşetaşı. Her Allah'ın günü yoldan geçenlerin dua ettiği niyaz uğrağı. İbrahim Hakkı Konyalı, hemşehrisi Konevi'nin Erzurum şehir ruhaniyatına karışmasındaki inceliği en iyi anlayacak kişi iken, ilmi itirazlarla bu tasavvuf büyüğünü Konya'ya tahsis eder; Karanlık Kümbet'teki kitabenin yanlış okunduğunu söyleyerek, Erzurum'lunun gördüğü Saadettin Konevi rüyasını karartır.

Halk mantığı, bereket, ilim adamları kadar anakronizm kaygısı taşımaz. Hayatına katmak istediği büyük ruhları, zamanı ve mekanları aşarak bulur, getirir, şehir kadrosuna dahil eder. Yunus Emre ve hocası Tabtuk Emre'nin de Erzurum'lu yapılması, bu cümleden değimidir? Yunus ve Tabtuk Emre Mak'am ve Mezarlar'ının Anadolu'daki sayısı bilinmez. Tabtuk Baba ve Yunus Emre'mi Erzurum'lu idraki, getirip, Dutçu köyüne yerleştirir; hem de aşıklar ordusundan bir aşık: İbrahim Hakkı eliyle. Yunus Emre'yi Erzurum'a yakıştıran binbir sebep var.

Bu geçit şehrin; dağına, obasına, mescidine, türbesine sinmiş olan sufi karakter varlığını haykırırken en ziyade bedenin iki organını; yürek ve dili kullanmadı mı? İşte bir yürek ve dil mahsulü olan Yunus deyişleri, 16 ncı Yüzyıl'da Doğu-Batı Türkçesinin ayrıldığı bu kavşağın kokusunu taşımaktadır. O sebeple Geçidi Bekleyen Şehrin insanları Yunus'u "Erzurumluca" söylediği için hep kendinden bir parça hisseder, ona yakın durur. Aklına "Emrem" sevgisi düşünce yaz-kış; yağmur-zemheri demeden yürüye yürüye Dutçu Köyüne der ve ruhunu yıkayarak geri döner.

Kaynak: Mustafa Çetin Baydar'ın Geçidi Bekleyen Şehri'nden alınmıştır.