Millet Bahçelerinin Geçmişi ve Erzurum!

Türkiye genelinde şehirlerin nefes alacağı Millet Bahçeleri açılıyor. Peki millet bahçesinin geçmişi nedir? Erzurum'da var mıydı? Varsa nerelerdeydiler?

İlk millet bahçeleri Osmanlı Devletinde, Sultan Abdülaziz döneminde açıldığı ifade ediliyor. Sabah gazetesi yazarlarından Erhan Afyoncu, Osmanlı döneminin bahçecilikte çok ileri olduğunu ve Avrupa'da bahçe nedir bilinmezken padişahlar göz alıcı has bahçelerde devlet işlerinin yorgunluğunu üzerlerinden atıklarını aktarıyor.

Afyoncu, Osmanlı döneminde İzmit, Sivas, Antakya, Giresun, Kıbrıs, Diyarbakır, Samsun, Erzurum, Malatya, Şebinkarahisar, Kars, Ardahan, Kozan, Tire, Sinop, Adana, Bartın, Devrek, Konya, Trabzon, Selanik, Manastır, Yanya, Bolu, Mersin ve Girit gibi imparatorluğun dört bir tarafında millet bahçeleri yapıldığını paylaşıyor. Peki o dönem Erzurum'da ki 'Millet Bahçesi' neresiydi?

İlk Millet Bahçesi Köşk Müydü?

Erzurumlu tarih araştırmacısı Muzaffer Taşyürek, Osmanlı döneminde şehirde yapılan ilk millet bahçesinin, halk arasında Köşk olarak bilinen Yusuf Ziya Paşa Köşkü (Nüzhet-ül Hazra) olmadığını iletiyor.

Erzurum'un ilk millet bahçelerinin Abdulhamit Han döneminde yapıldığını aktaran ve fotoğraflarını paylaşan tarihçi Taşyürek, Kazım Karabekir Paşa tarafından 23 Ocak 1920'de millet bahçelerinin tekrar faaliyete geçirildiğini kaydediyor.

İlk Millet Bahçesi Gez Mahallesi Millet Bahçe Sokak Civarındaydı...

Erzurum Teknik Üniversitesi Tarih Bölümü Başkanı Prof. Dr. Murat Küçükuğurlu, 1880'li yıllarda Erzurum şehri dâhilinde bir "Millet Bahçesi" ile şehrin dışında çiçek ve ağaçlarla süslü, ağaçlık ve yeşillik eğlence yeri anlamında "Ravzatül Hazrâ" isimli bahçe (Köşk Bahçesi) bulunmakta olduğunu aktarıyor.

Şehrin kuzeyindeki Millet Bahçesi 1900'lü yıllarının başında, Şerif Efendi'nin belediye başkanlığı döneminde adeta yeniden yapıldığını kaydeden Tarihçi Küçükuğurlu, "Burası İstanbul Kapısı'ndan şehre girenleri karşılayan hoş bir bahçe ve dinlenme yeriydi.

Şerif Efendi sadece Millet Bahçesi'ni değil, şehrin güneyindeki Köşk bahçesini de yeniden ihya etmişti. O dönemi görmüş bir Erzurumlu yazar, bu hususta şunları yazar: "Erzurum'un en mutena ve bugün her ecnebinin şehre girerken ilk göreceği ve ilk intibaını alacağı ağaçlıklı bir bahçe ve yanı başında güzel bir bina ile tezyin edilen Millet Bahçesi ile karşılaşılır. Bu bahçe şehrin ilk umumi bahçesidir.

Bu bahçenin arkasından taşan kaybolmuş bir şehir gibi duran Numune Hastahanesi onun ikinci muhteşem eseridir. Şehrin şimalini hayır müessesesi ve bahçe ile süsleyen Şerif Efendi, şehrin cenubunda havasının iyiliği sıcak aylarda serinliği herkes tarafından kabul edilen "Köşk" dediğimiz mahalli de ağaçlandırarak burayı güzel bir bina ile mutena bir mevki haline getirmiştir."

Savaşlar ve bakımsızlık yüzünden zamanla önemini kaybeden bahçe, şehrin kuzeyindeki kardeşi Köşk Bahçesi ile birlikte, Milli Mücadele yıllarında bazı etkinliklere sahne oldu. Sonra tekrar sessizliğe gömüldü."
Kazım Karabekir Paşa İle Tekrar Değerlendirilen Millet Bahçeleri...

Küçükuğurlu, Kazım Karabekir Paşa'nın belediyecilik faaliyetleri arasında Milli Mücadele heyecanını canlı tutmak amacıyla gerçekleştirilen birtakım icraatları olduğunu, daha önce bir papaz tarafından işletilen ve I. Dünya Savaşı sırasında terk edilmiş olan Millet Bahçesi'ndeki Belediye Gazinosu, yeniden düzenlenerek 23 Ocak 1920'de tekrar açıldığını ve kapısına "İbret Yeri" levhası asıldığını belirtiyor.

Burada halkı Milli Mücadele yönünde bilinçlendirmek amacıyla konferans ve temsiller verilmeye başlandığını öğrendiğimiz Küçükğurlu, "Gazinonun içine bir sahne yerleştirildi; etrafına localar, orta yerine de sıralar konuldu. Burada rol alan aktör ve artistler ordu subayları arasından seçiliyor ve temsiller ücretsiz veriliyordu. Kazım Karabekir'in kurmuş olduğu Gürbüz Mektebi öğrencileri de sık sık müsamereler veriyordu. Sahnenin arka tarafına aktif makinalı tüfek yerleştirilmişti. Oyunun gereğine göre, manevra fişeğiyle atış yapılıyor ve kulis arasında kurusıkı fişeklerle, tüfek ve tabancalarla savaş sahneleri canlandırılıyordu."

Cumhuriyet Dönemi ve Millet Bahçeleri...

Millet Bahçesi, Cumhuriyet'in ilk yıllarında, Cumhuriyet Oteli ve Cumhuriyet Sineması ile birlikte, Burhan Bey isimli bir kişiye kiralandığını paylaşan Küçükuğurlu, "1920'lerin sonlarına doğru Burhan Bey iflas etmiş ve Erzurum'dan ayrılmıştı. Muhtemelen bu tarihten sonra Millet Bahçesi atıl bir vaziyete düştü.

1930'ların ortalarında bu bahçe, şehir fidanlığı haline getirilmeye başlandı. Millet Bahçesi fidanlığında birçok akasya fidanı yetiştirilmiş, katalpa, Amerikan fıstığı, selvi gibi ağaçların da Erzurum'da yetiştirilmesi için başarılı tecrübeler yapılmıştı.

1936 yılında özellikle Genel Müfettiş Tahsin Uzer'in isteği üzerine Millet Bahçesi gazinosu yeni bir çehreye kavuşturuldu. Burası için bir kamyon tahsis edilmiş, Trabzon'dan bahçıvan ve çiçek fidanları getirtilmişti. Yaptırılan proje gereğince taş merdivenlerle birbirine bağlı kademeler halinde tarh ve tanzim edilerek güzel bir park haline getirilmişti.

Aynı tarihlerde Uzer'in emriyle subay, memur ve münevverlerin istirahat etmeleri ve tatil günlerini topluca ve sıkıntısız geçirmeleri amacıyla, Millet Bahçesi'ndeki binanın "Sipahi Kulübü" olarak kullanılmasına karar verildi. Erzurum Sipahi Ocağı bu suretle yeniden canlandırıldı. Böylece Millet Bahçesi 1930'ların ortalarında, eskiye oranla daha canlı bir hale getirilmiş, yönetici kesimin rağbet ettiği yerlerden birisi olmuştu."

Yazı İçeriği Kaynaklar: Sabah Gazetesi Köşe Yazarı Erhan Afyoncu "Millet bahçelerinin tarihi 150 yıl önceye gidiyor" / Tarih Araştırmacısı Muzaffer Taşyürek / Prof. Dr. Murat Küçükuğurlu'nun "Erzurum Belediyesi Tarihi" ve "Belediye Reisi Şerif Efendi" kitapları

Görsel Kaynak: Erzurum Arşivi / Tarih Araştırmacısı Muzaffer Taşyürek