Şenkaya / Bana (Penek) Köyü Kilisesi

Oltu'dan Şenkaya'ya giden yolun yaklaşık 35. ki­lometresinde, Şenkaya'ya bağlı Penek Köyü'nde, dere aşırı kuzeyde, bir tepe üstünde bulunmaktadır.

Tarihçe olarak 10. yüzyılda, yöre hâkimiyetini elinde bulunduran Gürcüler tarafından yaptırılmıştır. 19. yüzyılda depremde çökmüş olan yapı, oldukça haraptır.

Dede Korkut Oğuznameleri'nde Ban Hisarı olarak geçen kilise, halk arasında büyüklüğünden dolayı "Kale" olarak anılmaktadır

X. yüzyılda Bana Kilisesi, Gürcüler tarafından Episkoposluk merkezi olarak kullanılmıştır.

Bugün oldukça harap durumdaki kiliseden günü­müze apsis bölümü ile dehlizlerin bir kısmı gelebilmiş­tir

Kilise; üç basamaklı, dairevi bir platform üzerine dıştan yuvarlak, içten tetrakonkos planlı ve büyük prog­ramlı olarak inşa edilmiştir. Dört yöne uzanan haçın kol­ları, yarım yuvarlak şekilde sonlanırken, naos bölümünün üzeri kubbe ile örtülüdür. Merkez kubbe, ortada haçın dört köşesine yerleştirilmiş payeler üze­rine oturtulmuştur. Haçın kolları arasında oluşan boş­luklar, doğu yönlerinde küçük nişler bulunan köşe hücreleri olarak değerlendirilmiştir.

Büyüklük ve plan bakımından Ani'de 1000 yılında tamamlanmış Gagik I. Kilisesini hatırlatır

Üç katlı beden duvarlarından altta, dairesel bölüm üzerine kadar devam eden birinci kat, sonra daralan ikinci köşe hücreleri ile haç planının üzerini örten ikinci kat ve orta alandaki üçüncü katı örten kubbeye kadar kademeli bir yükseklik meydana getirdiği anlaşılmak­tadır. Büyüklük ve plan bakımından Ani'de 1000 yılında tamamlanmış Gagik I. Kilisesini hatırlatan bu yapıda, üç yöne açılan kapı aralarını dolaşan bir de dehliz bu­lunmaktadır.

Benzer bir plan Ermenistan'da Zwartnota Kilisesi'nde de görülmektedir

Yuvarlak planlı dış duvarların yüzeyi, fazla derin olmayan yirmi sekiz kemerle hareketlendirilmiştir. Her kemer arasındaki mazgal pencere ile dehliz kısmı aydınlatılmaktadır.

Duvar aralarında ahşap hatılların varlığı dikkat çekmektedir

Kilise, düzgün kesme taş malzeme kullanılarak inşa edilmiştir. Dolgu olarak, moloz taş malzeme gö­rülmektedir.

Kaynak: Sanat Tarihi Açısından Erzurum, Atatürk Üniversitesi