Tortum / Öşkvank (Çamlıyamaç) Köyü Manastır Yapıları

Erzurum'dan Artvin'e giden yolun 93. kilometre­sinde sola ayrılan vadi yolunun 8 km. kadar derinliğinde, Öşk'lü (Oschk) Grigor tarafında Vaftizci Yahya'ya adan­mış bu manastır bünyesinde; büyük bir kilise, kuzeyinde yemekhane, el yazmaları odası ile yakın çevrede I ve II no'lu şapeller bulunmaktadır.

Öşk'lü Mimar Grigor tarafından yapımına başlanan ve Aziz Yahya'ya adanan kilise

Aziz Yahya'ya adanmış bu kilisenin güney haç ko­lundaki giriş alınlığında bulunan kitabeye göre yapı, Öşk'lü Mimar Grigor tarafından yapımına başlanmış ve III. Adernese'nin oğulları Bagrat ile David Kuropalat ta­rafından 961 - 966 yılları arasında tamamlanmıştır. Bi­zans İmparatorları II. Basileios ve VII. Constantin tarafından ise 1022 -1028 yılları arasında büyük kubbe onartılmıştır. İçerde bol miktarda görülen freskolar, 1036 yılında Jojil Potrikios adlı bir şahıs tarafından ya­pılmıştır. Batı haç kolunun uzantısı XI. - XII. yüzyıllarda, batı haç kolunun güneyine eklenen mekânlar ise aynı yıllardaki onarım dönemine aittir.

Kilise XV. yüzyıla kadar piskoposluk makamı, güney haç kolu da XX. yüzyılın ilk yarısına kadar cami olarak kullanılmıştır

Dıştan dışa 29.70 x 43.80 m. boyutlarında olan ve dikdörtgen alana oturan kilise, dışta serbest haç, içte kapalı yunan haçı, trikonkos ve bazilikal planın birleştiği karma düzenleme göstermektedir.

Naos mekânının üzeri, dört ayak tarafından taşı­nan 24 kenarlı bir kubbe ile kapatılmıştır. Bu ayaklardan doğuda bulunanları sekizgen, batıda bulunanları ise haç kesitlidirler. Doğu, kuzey ve güney haç kolları ise, içte yarım daire biçimli ve tonoz örtülüdür.

Kilisenin doğu cephesinde, içten yarım yuvarlak, dıştan üç köşeli düzenlenen apsis bulunmaktadır. Apsis, her kenarındaki birer mazgal pencere ile dışa açılmak­tadır.

Batı haç kolu; batı, kuzey ve güney cephelerden ek mekânlarla çevrilidir. İki katlı kuzey mekân ilk ya­pıma ait olup, güney ve batıdakiler ise sonradan eklen­miştir.

İçerde Hıristiyanlık inancına ait çeşitli sahneler, fresko olarak canlandırılmıştır

Yüksek kubbe kasnağının üst bölümünde, güneydoğu ve batı cephe­lerde de sembolik hayvan ve insan figürleri bulunmak­tadır. Üslup olarak bu figürlü kabartmaların kaynağını Orta Asya hayvan üslubuna kadar indirmek mümkün­dür.

İç mekânda görülen bu figürlü süslemeler, yoğun olarak melek figürleri ile zenginleştirilmiştir

Güney cephedeki giriş üzerindeki yuvarlak kemer içerisindeki bu figürlerden doğuda olanı daha büyüktür ve yüksek kabartma tekniğinde işlenmiştir. Batıda olanı ise, diğer figüre nazaran daha küçük boyutlardadır ve elinde bir sopa tutmaktadır. Bu kompozisyonun üstünde, heraldik duruşlu bir kartal, pençeleri arasındaki geyik ile tasvir edilmiştir.

Kilisenin güneybatı cephesindeki revaklı bölümün üzerinde, iki melek figürü daha görülmektedir

Bir diğer melek figürü, batı cephenin üstündedir. Bu da kanatlan açık şekilde ve oldukça plastik etkili ola­rak işlenmiştir.

Revaklı bölümün batısındaki sekizgen sütun üze­rinde, altı kollu melek figürü ile bunun kafasının üze­rinde bir kartal figürü görülmektedir. Kartalın kanatlarının birleştiği yerde, boğa ve aslan figürüne yer verilmiştir.

Bunlardan başka, güneydoğu cephe ile buranın kuzey tarafında da, birer melek figürü yer almaktadır. Güneydoğu cephedeki karşılıklı iki melek figürü arasına yürek motifi işlenmiştir.

Kilisedeki figüratif süslemeler arasındaki diğer fi­gürlü kompozisyon, aslan ile boğadan oluşur

Kuzey cephedeki pencerenin iki yanına karşılıklı olarak yerleş­tirilen bu figürlerden boğa hareketsiz şekilde, aslan ise ayakları üzerine kalkmış, ön ayakları ile ileri doğru hamle yapar şekilde tasvir edilmiştir.

Batı cephedeki aslan-boğa kompozisyonunda, aslan ile boğanın mücadelesi sahnelenmiştir. Aslan, bo­ğayı boynundan yakalamış vaziyette resmedilmiştir. Bu kompozisyonun devamında stilize edilmiş grifon figürü görülmektedir.

Güneydeki giriş kısmının doğusunda, alçak ka­bartma tekniğinde işlenmiş geyik-aslan mücadelesi yer almaktadır

Bu kompozisyonun bulunduğu pencerenin alınlığında, bordür içerisinde, av sahnesine yer verilmiş­tir. Burada bir avcı, elindeki yayı ile dağ keçilerini vur­maya çalışmaktadır.

Kilisedeki figürlü süslemelerin yanı sıra, Hıristiyan­lık dinine ait bazı kompozisyonlar da dikkat çekicidir

Ki­lisenin doğu kolundaki yüksek kabartma olarak işlenen kompozisyonda, "Mabedi takdim sahnesi" işlenmiştir. Sahnede, beş figüre yer verilmiştir. Ancak bunlardan gü­nümüze, sadece dört figür ulaşabilmiştir.

Kilisenin batı cephesinin revaklı bölümünde de, se­kizgen sütun üzerinde ikisi erkek olmak üzere, üç insan figürü görülür

Bu figürlerin aziz ve azizeler olduğu tah­min edilmektedir.

Kilisenin batı, güney ve kuzey haç kollarının orta­sında girişleri bulunan yapının malzemesi düzgün kesme taştır. Beden duvarlarının iç yüzünde, kaba yonu ve kesme taşlarla dolgu duvar tekniği uygulanmıştır.

Kaynak: Sanat Tarihi Açısından Erzurum, Atatürk Üniversitesi