"Yeri:

Ali Paşa Mahallesi'nde Ali Paşa Camii avlu duvarına bitişiktir.

Yapım Tarihi:

Ali Paşa Camii'nin girişi üzerinde yer alan kitabesine göre, H.1105/M.1693 yılındaki onarımda yaptırılmıştır. Çeşmeler de bu tarihte yapılmış olmalıdır.
Çeşmenin üzerinde iki kitabe bulunmaktadır. İlk kitabe dört satır şeklinde şöyle düzenlenmiştir.

I-Kitabe:

Sahib-ül hayrat asakir-i şâhânede Topçu Birinci Tabur Kol Ağası Ömer Ağa bilad-i
rum ili

Sene 1282.

Anlamı:

Hayır sahibi Osmanlı Ordusunda Topçu 1.Tabur Kol Ağası Ömer Ağa'dır.
Sene:M.1865.


II. Kitabe:

Üç satır halinde olup;

Sahip-ül hayrat vel-hasenat el-merhum.

El mağfur el hac Ali Efendi.

1282.


Anlamı:

Hayır ve hasenat sahibi merhum ve mağfur Hacı Ali Efendi. M.1865.


Bu kitabelerden anlaşıldığı kadarıyla Topçu Kol Ağası Ömer Ağa H.1282/M.1865 yılında çeşmelerin birisini, diğerini Hacı Ali Efendi H.1282/M.1865 de yaptırmış veyahut tamir ettirmiştir.


Caminin avlu duvarının dış cephesinde yer alan çeşme nişlerinden üçü kuzeye, biri batıya yerleştirilmiştir. Birbirine yakın ölçülerdeki nişler sivri kemerli olup, niş içinde birer çeşme tas yuvasına, birer de lüleye yer verilmiştir. Düzgün kesme taştan inşa edilen çeşmenin niş kemerleri daha taşkın bir kemerle kademelendirilmiştir. Çeşme üst kesimde, iki kaval silme ile sınırlandırılmıştır. Bunun yukarısına sade bir semer kısmı yerleştirilerek duvar yüzeyinden farklı bir görüntüye kavuşması sağlanmıştır.

Kemerlerin oturduğu taşıyıcılar ve çeşme tekneleri büyük blok taşlardan olup, diğer Erzurum çeşmeleri ile benzerlik göstermektedirler. Çeşmelerin arkasında bulunan abdest alma yerleri 5 gözlü bir revak içerisine yerleştirilmiştir. Sekiz adet küçük lüleden su akmaktadır. Cami avlusunun batı kesimine ve yine çeşmelerin arkasına yerleştirilen tuvaletler orijinalliğini muhafaza etmektedir. Düzgün kesme taş malzemeden inşa edilen revak kısmında kemerler taş sütunlara oturmaktadır.

Sütün başlıkları basit mukarnas yuvalarına sahiptir. Kitabeler bu revakın güney cephesine yerleştirilmiştir. Erzurum camileri içerisinde orijinal çeşme, tuvalet ve abdest alma yerlerine sahip ender eserlerden biridir. Yapının bu orijinalliğinin korunması geleceğe bu haliyle ulaştırılması gerekir.

Ali Paşa suyunun eski su ustaları tarafından belirtildiğine göre Erzurum Kalesi altından çıktığı söylenmektedir. 1970-li yıllarda yapılan hafriyat çalışmalarında Taş Mağazalar caddesindeki Beyaz Saray Mağazasının önünde bir toplama merkezinin olduğu görülmüştür. Toplam saniyede 4 litrelik suya sahip olan bu kaynağın 1,5 litrelik kısmı Ali Paşa Mahallesi'ndeki Şahbender Sokağı başında yer alan Gümüş Masat Çeşmesi'nde, 2,5 litrelik kısmının da Ali Paşa Camii önündeki çeşmelerde abdest alma ve tuvalet kısmında aktığı belirlenmiştir. Gümüş Masat'ta iki lüle, Ali Paşa Camii çeşmelerinde 4 lüle, abdest alma ve tuvaletlerde 11 masra su akmaktadır.



Ölçüleri:

Çeşme Yüksekliği: 3.00 m.

Çeşme Genişliği: -Ön Cephe:6.10 m.

-Yan Cephe: 2.10 m.

Çeşme Derinliği: Duvara bitişik.

Kemer Yüksekliği: 2.10 m.

Kemer Genişliği: -Ön Cephe: 1.33 m.

-Yan Cephe: 1.50 m.

Kemer Derinliği: 0.44 m.



Bugünkü Durumu:

Sağlam olan çeşmeden yer suyu akmaktadır."