Ulu Cami'yi Ne Kadar Tanıyoruz?

1940 Erzurum doğumlu Lütfü Sever ile Erzurum Ulu Atabey Cami (Ulu Cami) hakkında konuştuk.

Esnaflık yaparak geçimini sağlamış olan Lütfü Sever, 8 yıl Ulu Cami'ye gönüllü olarak hizmet etmiş. Ulu Cami cemaatinin bile fark edemeyebileceği ayrıntıları sizlerle paylaşıyoruz.

Ulu Atabey Cami Erzurum'un en eski tarihli ve en büyük camisi

1179 tarihinde Saltuklu Emiri Nasreddin Aslan Mehmed tarafından cami olarak yaptırılmıştır. Halk tarafından Ulu Cami olarak bilinir. Ancak Saltukluların "Atabey" isminden dolayı orijinal ismi Ulu Atabey Camidir.

Mimarı Saltuk Kızıl Hasan Mehmet Efendi'dir. Saç ve sakal renginden dolayı Kızıl lakabını alan Hasan Mehmet Efendi, Erzurum'da ayrıca Üç Kümbetlerden büyük olanı ve kale içinde yer alan kilisenin mescide dönüştürülmesinin mimarıdır.

Ulu Cami yüz ölçümü 2.214 metrekare, iç alanı yaklaşık 2000 metrekare, kapasitesi 6000 kişi ve 4500 kişi rahatlıkla namaz kılabilmektedir.

Kırlangıç Kubbe

Caminin yapılışından beri 838 yıldır var olan, ahşaptan yapılmış, kırlangıç kuşunun yuvasının tersi anlamına gelen bir ifade.

Kırlangıç kubbe, cami içindeki nemi alır, havalandırılmasını sağlar, yaz ve kış rahatsız edici kokuları önler, doğal klima özelliğine sahiptir.

Kırlangıç Kubbeyi Taşıyan Dört Büyük Sütun

Mimarın lisaniyle kırlangıç kubbeyi taşıyan dört büyük sütuna fil ayağı, kıble tarafında üst tarafta gökyüzüne nazır sağ ve solda bulunan oval pencerelere fil gözü, sütunların bağlam (eklem) yerlerine üçgen tonoz veya Türk üçgeni denilmektedir.

Caminin yapıldığı tarihlerde taşınır saat olmadığından mimar, vakitlerin tahmin edilmesi için düzenlemeler yapmıştır.

Fil gözü denilen bu iki pencereden sol taraftaki güneydoğuya, sağ taraftaki ise güneybatıya meyillidir. Öğleden önce sol taraftan gelen güneşin ışınları tam elips hale geldiğinde öğle ezanı vakti, öğleden sonra ise sağ taraftan gelen güneşin ışınları tam elips hale geldiğinde ise ikindi vaktini gösterir bir yapıya sahiptir.

Caminin kıble duvarında 3 mihrap bulunmakta

Türkiye alışılan bir mimari olmayan bu durum, orta bulunan ana mihrapta namaz kıldıran imam efendinin sesinin diğer kısımlara daha rahat duyrulmasını sağlamak amacıyla yapılmıştır.

Sağ ve sol tarafta bulunan ve mihrabiyye diye adlandırılan kısımlarda görev yapan müezzin yardımcıları imam efendinin aldığı tekbirleri yüksek sesle tekrar ederek cemaatin rahatlıkla duymalarını sağlamışlardır.

Caminin içinde bir medrese...

Camide kıble tarafında yer alan 3 mihraptan farklı olarak caminin sol tarafında iç sütunların birinde ayrıca küçük bir mihrap bulunmaktadır. Bu mihrap çocuklara uygulamalı namaz eğitimi vermek amacıyla yapılmıştır.

Caminin akustiği sağlanarak sesin yüksek seviyede dolaşması sağlanmış

Caminin içerisinde 47 sütunu bulunmaktadır. Mihrap tarafından çıkış kapısı yönünde kuzeye doğru bakıldığında her sütunun bir diğerine göre 15 cm sağ tarafta içerde, sol tarafta ise dışarda yapılarak ses dolaşımı sağlanmıştır.

Mukarnas Kubbe

Sanat tarihinde geometrik biçimler ve düzenlemelerin kurgusundan oluşan mukarnas kubbe bezemenin yanı sıra sesi kontrol etmek amacıyla yapılmaktadır.

Camilerde mihraplarda sesi arka taraf iletmek amacıyla ve bazı tarihi mekanlarda girişlerde ayrıca bezeme olarak kullanılmıştır.

Ulu Caminin orta noktasında işlem gören taşlar üstten aşağı doğru sarkıtılarak mukarnas kubbe oluşturulmuştur. Bu yapı hem bezeme amaçlı hem sesin ekosunu almak, yükseltmek ve iletmek amaçlı kullanılmıştır.

Erzurum'da benzer mukarnas kubbe Yakutiye Medresesi'nde de kullanılmıştır.

Depreme karşı önlem alınarak sütunlar oluşturulmuş

Cami yatayda yedi sahanlık üzerine kurulmuştur. Mihrabın bulunduğu orta kısım diğerlerine göre daha geniş tutulmuştur. Dikey olarak mihraptan kapıya doğru beş bölümden oluşmaktadır.

Yatay kısımlar ise 6 şar bölümden oluşmaktadır. Bu bölümlerdeki taşıyıcı sütunların hiç birisi paralel değildir. Sütunlar kuzey ve güney yönlerinde 50 - 30 cm içerde ve dışarda olarak sıralanmaktadır. Mimar böylelikle depreme karşı önlem almıştır.

Hareketli ortamlarda iki ayağı aynı hizada olan insanın düşme tehlikesi düşünüldüğünde, mimar dünya hareketlerini göz önüne alarak sütunları farklı konumlandırmıştır.

Camide beş kapı bulunmakta

Bu kapıların üçü kuzeye ve ikisi doğu tarafına bakmaktadır. Bu kapıların hiçbirisi bir diğerinin aynısı değildir. Her kapı bir birinden farklıdır.

Cami içerisinde güneş saati

Alaturka saate göre ayarlanmış, güneş ışınlarının geldiği bölmeye göre 1 den 12 ye kadar kısımlardan oluşan saattir. Ayrıca diğerlerine göre farklı renkte olan ve imsak vaktini gösteren bir kısım bulunmaktadır.

İlk Yayın Tarihi: 15 NİSAN 2017 10:48