Fotoğraf: Ulu Cami ve Cumhuriyet Caddesi

Faytonculuk Eskiden Erzurum'da Gözde Mesleklerden Birisiydi

Motorlu ta­şıtların çoğalması en büyük darbeyi faytonculuk mesleğine vurmuş, bu mesleğin önemini ortadan kaldırmıştır.

Faytonlar Erzurum'a Rus İşgalinden Sonra Gelmiştir

Erzurum'da faytonculuk konusunda ilk araştırmayı yapan Hayati Genç'in be­lirttiğine göre; fayton Erzurum'a son Rus işgali sırasında gelmiştir. Ruslar makam arabası olarak kullandıkları faytonları işgalden sonra Erzurum'da bırakıp gitmiş­lerdir. Daha sonra yenileri de yapılarak çoğalmış ve şehir içi taşımacılıkta kullanıl­maya başlanmıştır. Bilgisine başvurduğumuz araştırmacı merhum Sebahattin Bu­lut, Hayati Genç'in bu tespitine katılmadığını belirtmiş, faytonculuğun Erzurum'da çok eski bir geçmişi olduğunu ifade etmiştir.

Erzurum'da 300 Fayton Ve 450 Fayton Sürücüsü

Hayati Genç, araştırmasını yaptığı 1966 yılında Erzurum'da 300 fayton ve 450 fayton sürücüsü olduğunu tespit etmiştir. Sürücülerin bir kısmı fayton sahiple­rine ücret karşılığı çalışıyorlardı. O gün faytondan kazandıkları paranın yarısını alıyorlardı.

Erzurum'da Fayton Durakları

O yıllarda, bugünkü taksi durakları gibi faytoncuların da durakları belliydi. Numune Hastanesi Civarı, Gez Mahallesi, Garajlar, Kilisekapı, Gölbaşı, Mahalle­başı, Dabakhane Çeşmesi Yanı, Tebrizkapı, Yenikapı, Erzincankapı faytoncu du­raklarının bulundukları yerlerdi ve her faytoncu bağlı olduğu durağın civarında müşteri beklerdi.

Daffaytoncular Cemiyeti

Erzurum faytoncuları "Daffaytoncular Cemiyeti" adı altında birleşmişlerdi. Bu cemiyet faytoncuların problemleri ile ilgilendiği gibi kendi aralarında çıkan ihtilafları da çözerdi. Cemiyet kurulmadan önce bütün bu işlere bakan bir "fay­toncubaşı" vardı. Bu göreve ekseriyetle yaşlı ve hatırı sayılır faytonculardan birisi getirilirdi.

Zankaların İçinde Soba

Faytonculuğun Erzurum'da orijinal taraflarından biri de kış aylarında yolcu taşımak için kullanılan ve "zanka" ismi verilen kızakların kullanılmasıydı. Zanka­ların içinde soba bile yakılırdı.

Faytonların Yapımı

Faytonlar, saraç, marangoz ve demirci ustaları tarafından müştereken yapılır­dı. Saraç kısmında; körük, aba minderleri, iç döşeme, marangoz kısmında; sandık, koltuk, gergi ağacı, demir kısmında ise; alt yastık, üst yastık, şorni, bağlar, üst yay­lar, alt yaylar, horoz, çark vb. parçalar bulunurdu.

Fayton atının koşum malzemesi; başlık, terbiye, gömlek, hamut, dişle kayışı vb. malzemeden oluşmaktaydı.

Atların Bakımı

Faytoncular atın bakımına da özel bir ihtimam gösterirlerdi. At yorgunken yem ve su verilmez, su verilen atlar en az bir saat dinlendirilirlerdi. Atlar günde ortalama sekiz saat çalıştırılır, bunun dışındaki zaman yemlenmesi ve dinlendiril­mesine ayrılırdı.

Atlar, her gün ot, arpa vb. yemler yemek zorunda olduğundan, faytonculuk masraflı bir meslekti. Müşteriden alınan ücretin büyük bir kısmı atların yemine, faytonun bakım ve onarımına harcanırdı. Fakat yine de gözde mesleklerden biri­siydi.

Günümüzde Faytonlar

Günümüzde Erzurum'da halen turistlere hizmet veren tek bir faytonun kalmış olması, faytonculuk mesleğinin tarihe karıştığının göstergesi olmalıdır.

Kaynak: Dr. Lütfi Sezen Armağanı, s.213