Su kaynakları üzerine kurulan Erzurum'da, şehrin her köşesinde ve her sokağında tarihi çeşmelere rastlamak mümkündür.

Çeşmelerin büyük çoğunluğu mahalle arala­rında tek çeşme olarak yapılmıştır. Bunun yanı sıra camilerin, medreselerin yanında da onlara bağlı çeşmeler bulunmaktadır.

Erzurum çeşmelerinin su kaynaklarının büyük bir kısmını dağ suları oluşturmaktadır.

Bu kay­naklar Osmanlı İmparatorluğu döneminde şehrin gereksinimini karşılayabilmek için hayırsever kişiler tarafından Palandöken Dağı'nın eteklerinden toprak künklerle şehre getirtilmiş ve çeşmelere dağıtılmıştır. Bu sulara yabancı maddelerin karışmamasına büyük önem gösterilmiştir.

Erzurum suları, 395 çeşmeye ve 525 lüleye ulaşmıştır.

Palandöken Dağı eteklerinden ve derelerdeki kaynaklardan toplanan sular, dağ suları olarak adlandırılmış ve 12 farklı güzergahla şehre getirilip, 269 çeşme ve 313 lüleden akıtılmıştır. Şehrin içindeki 31 kaynaktan sağlanan yer suları ise 126 çeşme ve 212 lülenin membaı olmuştur. Toplam 43 kaynaktan oluşan Erzurum suları, 395 çeşmeye ve 525 lüleye ulaşmıştır.

Klasik Osmanlı dönemi çeşmeleri burada da kendini göstermektedir.

Çoğunlukla dikdörtgen şekilde olan çeşmelerin, yuvarlak veya sivri kemerler içerisine ayna taşları, altına da yalak taşları konulmuştur. Üzerine yaptıranın ismi ve yapım tarihinin yer aldığı mermer kitabeleri yerleştirilmiştir. Erzurum çeşmeleri Anadolu'nun diğer bölgelerinde olduğu gibi kesme küfeki taşı veya yöresel sivişili (keverk) taşından yapılmıştır.

Erzurum çeşmelerinin büyük bir bölümü 18. yüzyılda inşa edilmiştir.

Genellikle tek yüzlü ve dikdörtgen görünü­mündedir. Erzurum çeşmeleri, birbirinin tekrarı görünümünde olsa da ayrıntılarda mimari farklılıklar dikkat çekmektedir.

Günümüze gelen Erzurum çeşmeleri arasında Cennet Çeşmesi, Gürcü Kapısı Hacı Mehmet Çeşmesi(1681);, Safiler (Sabahane) Çeşmesi (1556);, Kale Çeş­mesi (1745);, Yazıcıoğlu Çeşmesi (1748);, İsmail Ağa Çeşmesi(1734);, Çeteci Abdullah Paşa Çeşmesi (1750-1755);, Dört Güllü Çeşmesi (1775);, Osman Ağâ Çeşmesi(1677);, Narmanlı Camisi Çeşmesi (1734);, Akpınar Çeşmesi, Hacı Dede Ağa Çeşmesi, Kırmızı Çeşme, Sansarcıbaşı Çeşmesi, Dabakhane Çeşmesi, Gül Ahmet Çeşmesi, Recep Ağa Çeşmesi, Paşa Pınarı Çeşmesi, Sıvırcık (Sığırcık) Çeşmesi, Bakırcılar Cami Çeşmesi, bulunmaktadır. Bunların yanı sıra kitabesi olmayan ancak, suları yönünden önemli çeşmeler de vardır. Bunların başında; Kırk Çeşme, Zeynel Çeşmesi, Cannet Çeşmesi, Dabakhane Çeş­mesi, Ali Paşa Çeşmesi, Ayas Paşa Çeşmesi, Bakırcı Çeşmesi ve Esat Paşa Çeşmesi gelmektedir.

Kaynak: Erzurum Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü