On bir ayın sultanı olarak nitelediğimiz Ramazan ayı gel­meden önce maddi ve manevi hazırlıklar başlar

Maddi hazır­lıklar, evlerde, çarşılarda, camilerde ve caddelerde görülürken manevi hazırlıkları ruhlarda hissedilir Ramazan yaklaşırken ha­fızalarımız kendini yeniler ve gün saymaya başlarız; Ramazan'a iki ay kaldı, bir ay kaldı diye

Aslında Ramazan ve oruç, hafı­zalarımızdan hiç uzaklaşmaz. Daha Ramazan ayı tamamlanıp da bayramı kutlamaya başlar başlamaz, evlerimizdeki büyük­lerimiz, "mübarek Ramazan'a on bir ay kaldı" diye başlar ve yıl boyu Ramazan'm yaklaşmasını ay ay, hafta hafta ve nihayet gün gün sayıp bekler dururlar. Dolayısıyla da Erzurum evlerinde Ramazan muhabbetleri hiç noksan kalmaz.

Son bir aya gelindiğinde artık sadece beklemekle yetinilmez ve şehirdeki bütün mıntıkalarda Ramazan temizlikleri başlar. Bu, Ramazan'ı hem ruhen hem de madden temiz bir şekilde karşılamak demektir ki bu işlerle oruç başlamasa da adeta Ra­mazan başlamış sayılır. Nerelerde mi?

Erzurum'da Evlerde Ramazan Temizliği

Ramazan ayı yaklaşırken, Erzurumlu hanımlar arasındaki en koyu muhabbet, temizlik üzerine yapılır. Kış ve yaz ramazanlannın temizlik muhabbeti farklıdır. Eğer Ramazan bahara veya yaza denk geliyorsa sohbet farklı, güz ve kışa denk geliyor­sa yine farklıdır. Genel olarak sohbete,

Ramazan temizliğine başladın mı? sorusuyla başlanır.

Yok anam yok, nerdeee... daha başlayamadım. Kıştan yeni çıktık. Yatak, yorgan kış boyu kirlendi. Önce onların yün­lerini yıkamak lazım. Döşek yüzleri yorgan yüzleri derken epey bir işimiz var. Yünlerin yıkanmasından sonra mitilleri de dök­türeceğim. Bu sene artık benim yapacak halim yok. Dizlerim kireçlenmiş. Doktor, dizlerini uzun süre kırarak oturma dedi. O yüzden bu sene mitillerimi Falan Hanım'a döktüreceğim, iyi mitil döküyormuş. İnşallah içime siner. Mitilleri yollayınca ben de evi dip köşe temizler, Ramazan'a tertemiz çıkarız. Ya sen ne yaptın sen başladın mı evini temizlemeye?

Bende de aynı dert var. Kış boyu sobaların yüzünden her taraf is pas oldu. Hele bir de bizim oğlan altına işediği için mudaka döşeklerle yorganların yünlerinin yıkanması gerek. Kü­çük değil ki, koskoca delikanlı oldu, hâlâ daha geceleri altma işemesi bitmedi. Bari ben de senin gibi o hanıma döktüreyim de hiç olmazsa işim biraz azalır. Zaten şunun şurasında Ramazan'a ne kaldı ki? Bir buçuk iki aya bu işleri ancak yoluna koyarız...

Kaloriferlerin henüz yaygın olmadığı çocukluk ve ilk genç­lik yıllarımda bu tür sohbederi az duymamıştım. Neredeyse her evde bu tarz konuşmalar yapılırdı. Ramazan eğer yaz aylarına denk düşüyorsa bu tür konuşmaların yapılması doğaldı.

Evlerde Ramazan için yapılan temizlik çalışmalarına boya badana ile başlanır. Eğer evin boya ve badanası yenilenme durumuna gelmişse önce onlar yapılır. Sonrasında halılar, yünler yıkanır...

Bu ağır ve zor işlerden sonra artık kap kaçağın temizlenme­si işine girişilir. Eski Erzurum evlerinde bakır kuşkana(tencere), sahan, serpuş, kazan, leğen ve tabaklar kullanıldığı için bunlar önce kalaycıya gönderilip eskimiş olanlar yenileriyle değiştirile­rek eskime yoksa da kalaylatılarak pırıl pırıl olmaları sağlanırdı. Eğer kalaylan sağlam duruyor ve fakat kaplarda sararma olmuş­sa, onlar da şallanarak silinir ve parlatılırdı. Şimdilerde evlerdeki kalaylı kaplann yerim çelik kaplar aldığı için artık hanımların şallama, beylerin de kalaycıya kap götürme dertleri kalmadı.

Yine eski Erzurum evlerinde sarı pirinç eşya da vardı. Gaz ocaklan, semaverler, buhurdan ve mangallar, ibrikler hep sarı pirinçtendi. Bunların da kendine özgü parlatıcıları vardı ve bunları da yine hanımlar uzun uğraşlar sonunda parlatırlardı.

Porselen ve cam eşya yıkanıp temizlenir. Bir taraftan dolap­lardaki kıyafeder havalandırılır, yıkanması gerekenler yıkanır, dolapların içleri temizlenip içlerine temiz örtüler serilir, evin pencere camlan ve çerçeveleri, dış kapı, bahçe kapısı, odala­rın kapılan derken dip köşe her yer iyice paklanır ve artık ev, Ramazan'ı karşılamaya hazır hale gelirdi. Bu hazırlık aşağı yukarı bir, bir buçuk ay kadar sürerdi.

Şimdi yine Ramazan temizliği yapılıyor ve aşağı yukan ben­zer işler görülüyor. Ama artık evlerde duvarlar alçılı değil de be­tonarme olduğu ve yağlı veya su bazlı boyalarla boyatıldığı için silinerek temizleniyor. Çamaşırlar çamaşır makinesinde, kap ka­çak bulaşık makinesinde yıkanıyor. Eğer evde bakır eşya kaldıy­sa onlar yine kalaycıya gönderiliyor; evin süpürülmesi işi, el sü­pürgesi yerine elektrikli süpürge ile süpürülüyor ve halılar da çoğunlukla makinelerde üretildiği için temizliği de halı robotuyla yapılıyor. Böylece Ramazan temizliği daha çabuk tamamlanıyor. Zaten şimdiki hanımlar da kendilerini eski Erzurum hanından kadar sıkıntıya sokmuyorlar. Çağın ve teknolojinin getirdiği ko­laylıklarla daha rahat bir hayat tarzı sürdürüyorlar.

Erzurum'da Çarşılarda Ramazan Hazırlığı

Ramazan, sadece evler temizlenerek karşılanmaz. En aziz misafir olduğu için gıda satışı yapılan çarşılardaki dükkân ve mağazalarda da temizlik yapılır. Raflardaki ürünler tek tek temiz­lenir. eksik olanlar tamamlanır. Türlü türlü zeytinler getirtilir. Mevsimiyse Erzurum'a en yakın yer olan ve tadına doyulmayan Yusufeli zeytini mudaka günler öncesinden temin edilir, sadece kuru gıda satan bakkallar, çuvallar dolusu aşma,kuru dut, tamas, kuru incir, kişmiş,salor pestili,gendime,kurutulmuş meyveler, kuru fasulye, iyisinden pirinç vs. getirip satışa hazır hale getirirler. Mevcut gıdaların çuvalları değiştirilir, yeni çuvallara yerleştirilir. Eğer kapalı kaplarda saklanıp satılıyorsa bu kaplar temizlenir.

Eskiden hurma getirtmek zor ve pahalı bir iş olduğu için bu dükkânlarda hurma bulmak ve görmek çok zordu. Ama artık her bakkal ve markette farklı ülkelerden ithal edilmiş olan de­ğişik tadlarda hem Ramazan boyunca hem de Ramazan dışında hurma bulmak mümkün.

Esans, gül yağı gibi bazı güzel koku satanlar da Ramazan öncesi tezgahlarını çeşit çeşit ıtriyatla doldururlar Ramazan ge­lir gelmez özellikle Lalapaşa Camii'nin bahçesindeki yerlerini alırlar. Aynı zamanda takke, tespih gibi namaz içinde kullanılan bazı malzemeler de Ramazan boyunca camilerin avlu ve bah­çelerinde satıcıların seyyar tezgahlannda arz-ı endam eylerler.

Kahvehaneler ve çay ocakları, iftarın hemen peşine ve iftar sonrası çay sohbederi için temizlenir. Yeni bardaklar, şekerlikler alınır. Yaz mevsimiyse semaverler gözden geçirilip, sıkıntı varsa lehimletilir. Son yıllarda yaz Ramazanları yaşadığımız için uzun yaz gecelerinde çay ocakları ve kahvehanelere rağbet daha da arttı. Bu sebepten dolayı oldukça büyük semaverler yaptırılıyor. Gece boyunca çay tiryakileri semaver çayı eşliğinde uzun soh­betler yapabiliyorlar.

Erzurum'da Camilerde Ramazan Hazırlığı

Ramazan'da en fazla uğranılan mekânlardan biri de cami­lerdir. Caminin boya badanası tamamlanır. Yıl boyunca kirlenen halılar, Ramazan'dan bir müddet önce temizlenir. Kırık rahleler onartılır ki okunan mukabeleleri dinleyenler rahatça dinleyebil­sinler. Camilere ya mahalle sakinleri veya hayır sahipleri yeni halılar hediye ederler. Halılar ve dip köşeye gül suları dökülür, esans püskürtülür. Böylece camilerin gül gibi kokmalan sağlanır.

Erzurum'da Mutfaklarda Ramazan Hazırlığı

Evlerdeki temizlik ve çarşılardaki gıda tedarikinin ardından evlerin Ramazan'da tüketecekleri gıdaların stoklaması başlar. Bizim gençlik ve çocukluk yıllarımızla, bizden önceki nesiller, bu güne göre daha zor şartlan haizdi. Gelir düzeyi düşük olunca talep de az oluyor, dolayısıyla da sadece imkânlan müsait olanlann alabileceği miktarda üretim yapılıyordu. Sonra üretim teknikleri bugünküne göre çok gerilerdeydi. Az üretim olunca da Rama­zan öncesinde birçok gıda ürünü, önceden alınmak zorundaydı.

Eskiden Ramazana bir hafta on gün kala hemen hemen bütün evlere sahurlarda pişirilecek olan pilav için kilolarca pi­rinç, bunun yanında içilecek olan hoşaflar için kuru dut, aşma, tamas, kuru üzüm, pilavın olmazsa olmazı olan kuru fasulye, iftarlarda soğuk tatlı olarak yenilecek olan pelte yapımında kul­lanılan kuşburnu, yine farklı tatlı mesela çullama yapmak için dut pestili, dolmalara koymak için salor pestili, unlu tatlılar ve börekler ile sahurda yiyilecek kete ve çörek için çuvallarla un, fındık, kadayıf dolmasında bolca kullanmak için birkaç kilogram ceviziçi... alınır ve kilere konulurdu. Şimdilerde artık bu saydık­larımın çoğunu her an bulabildiğimiz için bir ay yetecek kadar değil, bir hafta yetecek kadar, hatta günlük alıp tüketiyor, sonra ihtiyaç duyulan gıdaları tekrar alıyoruz.

İster yaz Ramazan'ı olsun ister kış, Erzurum mutfağının değişmez sahur yiyecekleri arasında kete ve çörek türü hamur işleri vardır. Bu sebeple Ramazan'ın başlamasından birkaç gün önce evlerde hararetli bir hamur işi faaliyeti olur.

Yine Ramazan'dan bir gün önce mevsimine göre zeytin­yağlı dolmalar yapılır. Güz ve kış mevsimiyse lahana ve üzüm yaprağına sarılarak yapılan zeytinyağlı dolma, yaz mevsiminde yerini bibere doldurulan dolmalara bırakır.

Böylece aşağı yukan Ramazan'a hazır bir vaziyette ilk sa­hura kalkılır.

Kaynak: Erzurum, 2013 H. Ömer Özden, Erzurum'da Ramazan