Erzurum'da Şerefe, Arafa ve Arafalık

Şerefe günü, Erzurum'da bayram hazırlıklarının en üst düzeyde olduğu gündür.

Arafa gününden bir gün önce olan şerefe günü, sabahın erken saatlerinden iftara, iftardan da yatana kadar hem kalan temizlik işleri varsa onlar tamamlanır, hem de bayramda ikram edilecek olan tatlısından tuzlusuna hamur işleri hazırlanır. Şerefe günü bir de arafalık alınır ki ertesi günü yani arafa gü­nünde çocuklara dağıtılsın.

Arafa günü çocuklara arafalık dağıtmak da Erzurum'un nev'-i şahsına özgüdür...

Sabahın erken saatlerinden itibaren çocuklar ev ev dolaşarak arafalık toplarlar. Bu bir ihtiya­ca mebni olarak yapılmaz; tamamen çocukları sevindirmeye yö­nelik bir uygulamadır. Hava fırtınalı bile olsa çocuklar, arafalıklarını toplarlar. Arafalık olarak çoğunlukla kabuklu fındık, fıstık ve ceviz dağıtılır, bizim çocukluk yıllarımızda iğde de verilirdi. Çocuklar, topladıkları fındık, fıstık, ceviz gibi arafalıklarla kendi aralannda bazı oyunlar oynar, hoşça vakit geçirirler ve sonra da bunlan bayram boyunca veya bayramdan sonra yerler. Şimdi şekerleme türünden arafalık da dağıtılabiliyor.

Köylerde arafalık...

Köylerde ise çocuklar tıpkı şehirdeki gibi arafalık toplarken gençler de ellerine aldıklan bir bez torbayı, iple tandır bacasın­dan sarkıtıp arafalık isterlermiş. Ev sahibi evde önceden hazırla­dığı kete, çörek gibi hamur işlerinden torbaya koyar, gençler de teşekkür edip bunu iftardan sonra bir araya gelip yerlermiş. Bazı evler ise muziplik olsun diye torbanın içine fındık, fıstık ve ceviz kabuklarını doldurup torbayı gönderirlermiş, gençler de buna mukabil torbanın içine biraz da taş toprak doldurup tandır ba­casından içeri serperek intikamlarını alırlarmış. Sonra da bunu anlatıp gülüşürlermiş.

Çocuklar, arafalığın kalitesine göre aynı eve birkaç kez gidebilirler...

Bir kaç yıl önce, bir markette çocukluk ramazanlarımın en güzel iftariyeliği olan horoz şekeri bulmuş ve bol miktarda alarak çocuklara arafalık olarak evimizden dağıtılmasını sağla­nıştım. Çocuklar, arafalığın kalitesine göre aynı eve birkaç kez gidebilirler. Sözgelimi bir evde her çocuğa bir gofret veriliyorsa, çocuk biraz dolaşıp gofretini yeyince (çocuklar arefe günü oruç tutmazlar) tekrar aynı eve gidip bir daha alabilir. İşte o yılın are­fe gününde bizim evin kapısı, aynı çocuklar tarafından defalarca çalınmış ve tam bir arafalık keyfi yaşanmıştı. Bu da işin başka bir zevkli tarafı olsa gerek.

Arafalık sonrası...

Erzurum'da, arafalık toplayan çocuklar, birbirle­rinin arafalıklarını da mukayese ederler, kim çok toplamış diye. İkindiden sonra veya bayramdan sonra topladıkları fındık ve cevizlerle oyunlar oynarlar. Hem oynayıp hem de kabuğunu kı­rarak yediklerinden dolayı kısa sürede arafalıklar tükenmiş olur.

Şerefe telaşesi...

İkindi vaktine kadar arafalık toplama ve dağıtma işi devam eder. Ev hanımlan bir taraftan iftar yemeği, bir taraftan bayram sabahının yemeğini hazırlarken bir taraftan da her kapı çalışta koşup hiç erinmeden(üşenmeden) çocukların arafalığını verirler.

Şerefe ve arafa günü beden temizliği...

Şerefe ve arafa günü akan sulann bir kutsiyeti olduğuna inanılırdı. Erzurumlular ekseriyetle şerefe sularıyla yıkanırlardı. Özellikle çocuklar ya şerefe günü şerefe sulanyla ya da arafa günü arafa sulanyla evde yıkanırlardı.

Kabristanlarla bayramlaşma da arafa günü başlar

Bayram kutlamalarına çocuklar arafa gününden başladıkları gibi, kabristanlarla bayramlaşma da arafa günü başlar. Arafa günü ikindi namazından itibaren kabristanlara gidip ahirete gö­çen yakınlarımızı ziyaret ederek onlan da ihmal etmediğimizi göstermiş oluruz. Türk İslam kültüründeki bir inanca göre ölen­lerimizin ruhları arafa günü ve bayram sabahında dünyaya ge­lirlermiş. Biz de onların kabirlerini ziyaret ederek bayramlarını kutlamış olmaktayız. Kabir ziyaretleri bayram namazı sonrasın­da da yapılmaktadır.

Kaynak: Erzurum, 2013 H. Ömer Özden, Erzurum'da Ramazan