Erzurum Camileri

Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesinde Yer Alan Erzurum Camileri...

Evliya Çelebi Erzurum'da 77 cami olduğunu bahseder. Bu camilerden 7' si hakkında kısa bilgi verirken bunların dışında 70 camisi daha olduğunu ifade eder. Erzurum camilerinden en eski olanın Ulu Cami olduğunu belirtir. Lala Mustafa Paşa Camii vaizi, imamı ve müezzini hakkında verdiği bilgiler dikkat çekicidir.

Hepsi 77 camidir. En eskisi Ulu Cami'dir...

Tebriz Kapısı'nın iç yüzünde, eski tarzda, toprak örtülü, bir minareli bir camidir. Akkoyunlu Padişahları tarafından yaptırılmıştır. Boyu ve eni 200 adımdır. Minber ve mihrabı eski tarzdır, içinde tertiple dizilmiş 200 çam direkler üzerinde çam kirişler vardır. Kagir kubbe değildir. Caminin bir tarafında Revan zahiresi için saklı peksimetler vardır.

Eski Medrese Camisi...

Evvelki caminin doğu yönüne bitişik, duvar duvaradır. Çifte minarelidir. Bazıları Akkoyunlu Padişahları tarafından yapılmıştır derler. Bazılarıda Uzun Hasan yapısı olduğunu söyler. Velhâsıl eski bir mabeddir. Nice kere Erzurum kuşatıldığında atılan toplardan bu caminin ekser yerleri yıkılmış, evkafıda olmadığından harab olup gitmiştir. Tebriz Kapısı'nın iç yüzünde eşsiz bir kapı ve yüksek iki minare vardır ki bu minareler güneş gibi parlayıp ışık saçtıkta insanın gözü kamaşır, bir daha bakmak mümkün olmaz. Minareleri göğe uzanmış olduğundan birçok seyyahlar üzerine iplerle çıkarlar. Cami harabe olduğundan Dördüncü Sultan Murad onarıp içinde balyemez toplar dökmek için bir top imalâthanesi yaptırmıştı. Hâlâ bütün aletleri ve döşemesi durmaktadır. Bu cami tamir edilse dünyada örneği bulunmaz bir eser olur. Allah tamirini nasib eyleye.

Lala Mustafa Paşa Camisi...

Paşa Sarayı Kapısı'nın önünde umumî yolun dışındadır. Süleyman Han'ın Veziri Lala Mustafa Paşa tarafından yaptırılmıştır, İstanbul tarzında, yüksek kubbeli, bütünü has kurşunla örtülü bir camidir. Boyu ve eni 80 ayaktır. Mihrabı, minberi, Müezzin Mahfili şah gözlüdür, içinde öyle kıymetli avizeler yoktur. Dışarı sofası vardır. Lâkin avlusu dardır. Süleyman Han'ın mimarı Sinan Ağa (Mimar Sinan) Merhum'un yapısıdır.

Büyük bilginlerden tefsirci, hadisçi Vânî Efendi adında, nâmı cihanı tutmuş bir kürsü şeyhi vardır ki vaazını bir kere dinleyen her suça tövbe edip tertemiz olur.

"Yeniçeri imam" adında hafız bir imamı vardır ki sabah namazında birazcık Kur'an okuyunca bütün cemaati mest eder. Bu derece tesirli, hazin sesi vardır. Daha birçok ders hocaları ve bilginleri vardır.

"Yeniçeri Müezzin" adında Bilâli Habeşi küçüğü bir müezzini var ki minarede gür sesle bir kere "Allahu Ekber, Allahu Ekber" diyince büyük, küçük herkesin tüyleri ürperip gövdesi titrer, işiten işini ve kazancını, yemek yiyorsa yemeğini bırakarak camiye gelir. Zaten Erzurum ahalisi son derece dindardır.

Cafer Efendi Camisi...

Yeni yapılmış, yüksek kubbeli bir camidir. Yüksek bir minaresi, bir kapısı, yeni tarzda demirli pencereleri vardır. Avlusu şadırvanlı, ferah bir camidir. Bütün kubbeleri kurşunla örtülüdür.

Kale içinde eski bir cami daha vardır ki cemaati çoktur

Paşa Camisi...

Erzincan Kapısı'ndan dışarıdadır. Kagir kubbeli, kurşun örtülü, bir minareli garip bir camidir. Cemaati azdır.

Gürcü Mehmed Paşa Camisi

Tebriz Kapısı'ndan dışarıda, hendek kenarındadır. Bir minareli, toprak örtülü, yaptıran hayır sahibi gibi babayane bir camidir. Fakat cemaati çoktur.

Bu camilerden başka 70 tane mescidi vardır. Allah'a hamdolsun, bu şehir günden güne mamur olup şenlenmektedir.