KİLİSELER, ŞAPELLER
III. David Tarafından Yaptırılan Bin Yıllık Haho (Hahuli) Manastırı
Tortum Hahuli (Bağbaşı) Köyü Manastırı
Tortum'un 48 km. güney batısındaki Bağbaşı (Haho) Köyü'nde bulunmaktadır
Tam okunmayacak durumdaki kitabeden yapının, III. David tarafından 976 -1001 yılları arasında tamamlandığı anlaşılmaktadır. David'in İskit (Askanas) soyundan ve Bagrat hanedanından olduğu ve Bizans Sarayı'ndan Kuropalat unvanı aldığı bilinmektedir.
Haho (Hahuli) Manastırı bir baş kilise, üç şapel, vaftiz binası ve farklı fonksiyonlar için kurulmuş yemekhane, keşiş hücreleri, kütüphane çalışma birimi gibi bölümlerden ibarettir.
Yaklaşık 50 x 65 boyutlarındaki bir alan üzerine oturtulmuş Haho manastır yapılarından ancak günümüze sadece iki birim ulaşabilmiştir. Kilise, haç planı ile bazilikal planın birleştirilmesinden oluşmuş karma plana sahiptir. Apsis dışa taşırılmamıştır. Pastaphorion hücrelerinin bulunduğu sırayı takiben üç nefe ayrılmış bir iç mekâna sahiptir.
Üç neflidir ve orta nef daha geniş tutulmuştur. Nefler, dört sütun ve iki paye tarafından taşınmaktadır. Aynı zamanda haç planının da uygulandığı yapıda doğu, batı, kuzey yönlerden yanlara taşırılmış örtülü mekânlar dikkati çekmektedir.
Naos mekânı, kubbe ile kapatılmıştır. Kubbe; iki bağımsız, iki bağımlı dört paye tarafından taşınmaktadır. Naos ile apsis arasındaki bölüm, haçını doğu kolu uzatılmak suretiyle bema olarak düzenlenmiştir. İki yandaki pastaphorion hücreleri dikdörtgen şekillidirler.
Eskiden bir duvar ile çevrili olduğu anlaşılan manastırın en önemli birimi olan kilisede kemerler, alınlıklar, başlık ve kornişlerde kabartma insan ve hayvan tasvirleri ile Hıristiyanlıkla ilgili fresko resimlerin yer aldığı apsis iç süslemeleri bulunmaktadır.
Buradaki insan ve hayvan kabartmalarının, kaynağı Orta Asya'ya kadar uzanan bir kültür çevresi içerisinde yer alması, bu yörelere M.Ö. VI. - V. yüzyıllarda gelerek daha sonra Hıristiyan olan Kıpçaklarla da ilgili görülür.
Yapının güney cephesi, süsleme programlarının yoğun olarak görüldüğü cephedir. Güney haç kolunun üzerindeki pencere alınlığında kartal figürü bulunmaktadır. Yüksek kabartma tekniğindeki bu figür, heraldik duruşu ile dikkat çekmektedir.
Güneydeki giriş kapısının sol tarafında, Hıristiyanlık dini ile ilgili dört aziz figürüne yer verilmiştir.
Bu kompozisyonun hemen altında, bir domuz figürü, insan şeklindeki temsili şeytanı yutmaktadır. Bu sahnenin altında, oldukça gerçekçi şekilde işlenmiş horoz figürü yer almaktadır. Bu kompozisyonların en altında ise, aslan figürüne yer verilmiştir.
Haho (Hahuli) Manastırı güneydeki giriş kapısının sağ tarafında da figürlü kompozisyonlar vardır.
Burada en üstte, stilize edilmiş iki hayvan arasında bir asker figürü görülmektedir. Kartal ve kurt başlı hayvanların arasındaki asker figürü, iki eli ile bir mızrak tutmaktadır. Bunun altında, alt alta dizilmiş üç figür yer alır. Bu kompozisyonun altında da bir simurg figürüne yer verilmiştir. Alttaki bir diğer kompozisyonda ise aslan ile boğa mücadelesi tasvir edilmiştir.
Dış cephedeki bu figürlü süslemelerden başka, apsisteki niş üzerinde bir kartal figürü görülmektedir. Kartal, kanatları iki yana açık şekilde tasvir edilmiştir.
Kubbe kasnağının batı yüzündeki sütünce başlıklarında, iki insan maskı vardır.
Kilisedeki bu figürlü kabartmalar haricinde, iç mimariye hâkim olan fresko tarzı süslemeler de bulunmaktadır. Kubbenin iç kısmı tamamen freskolarla bezenmiş durumdadır. Kubbe merkezinde, bir haç motifine yer verilmiştir. Kasnakta açılmış pencerelerin kemerlerinde aziz figürleri sıralanmıştır.
Apsis içerisinde, iki bölümlü bir kompozisyon görülmektedir. Bunlardan solda olanı, ardı ardına dizilmiş beş figürden oluşmaktadır. Sağda olanı ise bir Pantokrator İsa tasviridir ve yanında da kral resmedilmiştir. Kralın yanında, aziz figürü yer almaktadır. Bu kompozisyonlar üstte, geometrik geçmeli bir kuşak tarafından çevrelenmiştir.
Kaynak: Sanat Tarihi Açısından Erzurum, Atatürk Üniversitesi
{{item.IsimSoyisim==' '?"Kayıtsız Kullanıcı":item.IsimSoyisim}}
{{tariheCevir(item.KayitTarihi)}}{{item.YorumMetni}}