Kendine Özgü Uygulamalarıyla Erzurum Bayramları

Erzurum'da Bayram ve Bayram Gelenekleri...

Milletler arasında farklı kutlama biçimleri olabildiği gibi aynı ülkedeki uygulamalarda bile değişiklikler görülebilir. Söz­gelimi Türkiye'mizin farklı şehirlerinde dinî bayramlarımızın kutlama biçimleri birbirine benzememektedir, işte dinî bayramların kutlanmasında kendine özgü uygulamalarıyla dikkat çeken şehirlerimizden biri de Erzurum'umuzdur.

1. Herkese yeni bayramlıklar alınır, hatta çocuklar yatarken bu yeni giysi ve ayakkabıları koyunlarına alıp yatarlar.

Bayramın en güzel taraflarından biri, evdeki herkese yeni kıyafetler alınmasıdır. Eski zamanlarda hazır giyim yaygın değildi, hatta konfeksiyon giyimi yok denecek kadar azdı. Bundan dolayı elbiseler terzilere diktirilirdi. Çocuklar, kendileri için ne alınmış, ne dikilmiş ve ne örülmüşse onları bayram ak­şamı görüp sevinir, hatta yatarken bu yeni giysi ve ayakkabıları koyunlarına alıp yatarlardı.

2. İhtiyaç sahipleri gözetilir, bayramlıklar alınır ve bayramlarını en iyi şekilde geçirmeleri temin edilir.

Eski Erzurum mahallelerinde, komşuluk ilişkileri ileri dü­zeyde olduğu için, kimlerin ihtiyaç sahibi olduğu bilinir ve bay­ramdan birkaç gün önce o evlerin sakinlerinin yiyecek ve giye­cek türünden bayramlıkları alınıp hediye edilerek sevindirilirlermiş. Öksüz ve yetimlerin de başları eğik olmasın diye özellikle onlar korunup kollanır ve bayramlarını en iyi şekilde geçirmeleri temin edilirmiş.

3. Her evde bayram temizliği yapılır.

Erzurumlu hanımlar bayram önce­sinde evlerini, bayramda mis gibi kokması amacıyla temizlerler. Böylece bayram boyunca evlerimize gelecek olan misafirlerimizi bizimle beraber evlerimizin de güler yüzle karşılamaları sağlanmış olur.

4. Bayrama özel ikramlar hazırlanır.

Misafirlere ikram edilecek olan içli kete, çörek, suböreği, baklava, pasta, sütlaç, aşure gibi hamur işi veya diğer türden tatlı ve tuzdu yiyecekler, şuruplar hazırlanır. Arafa günü ayrıca bayram yemekleri de hazırlanır. Ekşili dolma, mevsimi­ne göre sebze yemekleri, özellikle kuru fasulye, tatlı, kuşburnu veya diğer meyve şurupları hazırlanır.

5. Bayram namazları, yılda iki kez kılınmasından ötürü kaçırılmamaya çalışılır.

Büyüğünden küçüğüne herkes bayram namazına katılır, camiler dolup taşardı.

6. Erzurum'da eski bir adet olarak bayram yemeği yenilir.

Bayram namazını ölenlerimizin ruhlarıyla birlikte kıldıktan sonra, önce camide bu namazı birlikte kılanlar, kendi aralarında bayramlaştıktan sonra eve gelir ve evin hanımı beyini karşıla­yarak bayramını kutlar. Hemen arkasından Erzurum'da eski bir adet olarak bayram yemeği yenilir. Bu, bir anlamda oruçtan çıkıp normal yeme düzenine geçişin de bir evresi olarak düşünülebilir.

7. Bayram namazına katılan Mehmetçiklerle bayramlaşılır ve ikramlar yapılır.

Bundan kırk-kırk beş sene öncesinde bayram namazı kılın­dıktan sonra, namaza katılan Mehmetçiklerimiz, hangi camide namaz kılmışlarsa o mahallenin sakinleri, ailelerinden uzakta bayram geçiren bu vatan evlatlarım birer ikişer evlerine davet eder ve onlara bayram yemeklerinden yedirerek ailelerinden uzak oldukları duygusundan uzaklaştırmış olurlarmış. Yemekle­rini yedirdikten sonra bir süre sohbet edip bayram harçlıklarım da vererek uğurlarlarmış.

8. Bayramlaşmaya gelen küçüklere mendil içerisinde bayram harçlığı verilir.

Bazen yemekten önce, bazen de yemekten sonra küçükler büyüklerin ellerini öperek bayramlaşmaya devam edilir. Bay­ramlarda büyüklerin elinin öpülmesi demek, onların da çocuk­lara bayram harçlığı vermeleri anlamım taşır. Bu, ülkemizin her yerinde aynıdır. Üstelik de bu harçlık verilirken çarşıdan alınmış taze bir mendilin içerisine konularak verilmesi, bu harçlığı verir­ken bile incitmemeyi dikkate aldığımızı gösteren bir inceliktir.

9. Erzurum bayramlarında bayramlaşma karşılıklı yapılır.

Evde başlayan bayramlaşma, yakın ve uzak akraba ve hı­sımların, komşuların ziyaretleşmesiyle sürer gider. Erzurum bayramlarında bayramlaşma karşılıklı yapılır. Siz geldiniz bi­zim gelmemize gerek kalmadı tarzında bir anlayış yoktur. Bu bayramlaşmalarda, tatlı ve tuzlusuyla yapılan hazırlıklar ikram edilir.

10. Bayrama özel eğlenceler olur.

Eskiden bayramlarda, şimdiki bayramlarda bulunmayan bazı güzellikler de olurdu. Televizyon, bilgisayar, internet gibi oyun ve eğlence araçlarının bulunmadığı zamanlarda eğlenceler hal­kımızın yaratıcılığıyla üretilirdi. Hacivat ve Karagöz'ü radyodan dinler, muhayyilemizde kendimizce Hacivat ve Karagöz tiple­meleri oluştururduk. Sonraları televizyonlar evlerimize girince, hayallerimiz de hayal oldu. Eskiden Erzurum Kurban bayramlarında tanık olduğumuz bir eğlence de, mahalle ve sokak araların­da oynatılarak mahalle sakinlerine hoşça vakitler geçirtilen deve oynatma oyunu idi.

11. Ramazan davulcuları yine davul zurna çalarlar hem de bayram harçlıklarını alırlar.

Ramazan boyunca davul zurna çalanlar, Ramazan Bayramının birinci günü mahalledeki evleri dolaşıp hem yine davul zurna çalarlar hem de bayram harçlıklarını alırlardı. Şimdi sadece davulcular dolaşıyor ve çalamadıkları davul için harçlık istiyorlar.

12. Çöpçüler çöp alırken evdekiler ile bayramlaşır ve harçlık alırlar.

Eskiden çöpleri evlerden çöpçüler topladıkları için bayram günü de gelip çöp alırlarken hem şeker ikram edi­lir, hem de bayram harçlıkları verilirdi.

13. Hanımlar hamamlarındaki natırlar devamlı müşterileri olan evleri dolaşarak bay­ramlaşır ve harçlık alırlar.

Hamam kültürünün yaygın olduğu zamanlarda hanımlar hamamındaki natırlar, Ra­mazan Bayramı'nın üçüncü, Kurban Bayramı'nın da dördüncü günü hamamın devamlı müşterileri olan evleri dolaşarak bay­ramlaşır, evin hanımından bayramlık harçlık ve hediyelerini, kurban eti paylarım alırlardı.Bütün bunlar olağan ve doğal sayıldığı için geciktiklerinde niçin gelmediler diye de merak edilirdi.

14. Uzaktakilere bayram tebriği gönderilir.

Eskiden olup da şimdi bulunmayan güzelliklerden biri de bayram tebriki göndermekti. Bayramdan günlerce önce teb­rik kartlarını alır, güzelce yazıp zarfa koyar ve tanıdık bildik­lere gönderirdik.

15. Nişanlı gençler adetlere göre bayram geçirirler.

Erzurum'daki dinî bayramların bir farklı özelliği ve güzelliği de nişanlı gençlerle ilgilidir. Erkek tarafı, Ramazan'da gelinleri­ne iftarlık gönderdikleri gibi Ramazan Bayramı'ndan birkaç gün önce de bayramlık gönderirler. Kıyafet ağırlıklı olan bu bayram hediyesinin içerisine durumu iyi olanlar bilezik tarzı takılar da koyarlar. Kurban Bayramında ise erkek tarafı, eğer maddi durumu yerinde ise, gelinlerine hem bayramlık hem de bir koç gön­derir.

Erzurum Bayramlarında Sonradan Ortaya Çıkan Yozlaşmalar.

Erzurum'da bundan on-on beş yıl öncesine kadar çocukların bayram sabahı şeker toplama gibi bir âdeti yoktu. Eskiden çocuklar, bayramlarda büyüklerin evlerine ziyarete giderler, onların ellerini öperler ve büyükleri de onlara bir mendi­lin arşına bıraktıkları harçlıklarını vererek onları sevindirirlerdi.

Bir diğer husus ise bayramlaş­malarda eskiye nispetle bir bıkkınlık veya kaçıp kurtulsak havası hakim olmaya, 'tatile gidelim ki bayramlaşma yapmayalım' şek­linde düşünülmeye başlandığıdır. Halbuki bayramlar, normal tatil zamanları değildir. Aksine birbirleriyle görüşemeyenlerin görüşmelerini sağlayan özel zamanlardır. Tatil ise bulunulan or­tamdan uzaklaşma ve dinlenme zamanlarıdır. Bunu bayramlara denk düşürmenin, kültürümüz açısından doğru olmadığı kana­atindeyim. O bakımdan kültürümüzü korumalı, en azından bayramları iyi değerlendirerek hısım akraba arasında sıcaklığı devam ettirmeliyiz.

Sonuç olarak bayramlar, kültürümüzün önemli uygulama­larından olup, tüm yönleriyle birlik ve beraberliğimizin yapı taşlarındandır. Bayramlarda kırgınlıklarımızı unutup birbirimizle görüştükten sonra yeni kırgınlıklara yol açmamaya çalışmamız gerekir. Yine bayramlarda kimsesizlerin de gönüllerini almalı ve onların gönüllerini hoş tutmaya çalışmalıyız. Milletimizin kendisine yabancılaşmaması için bayramlarımız başta olmak üzere tüm geleneklerimize sahip çıkıp yaşatmalıyız.

Kaynak: Erzurum, 2013 H. Ömer Özden, Erzurum'da Ramazan